12 kwietnia 2022Morfologia krwi – co oznaczają wyniki Morfologia krwi jest jednym z najczęściej zlecanych badań diagnostycznych. Ten prosty test laboratoryjny jest w stanie dostarczyć wielu istotnych informacji na temat ogólnego stanu zdrowia pacjenta, a także wykryć liczne choroby, nawet na najwcześniejszych ich etapach. Kiedy należy rozważyć przeprowadzenie morfologii krwi oraz co oznaczają parametry opisywane w wynikach tego badania? Morfologia krwi – co to jest? Morfologia krwi obwodowej to test laboratoryjny, który przeprowadzany jest z próbki krwi żylnej pacjenta. Badanie to polega na pomiarze liczebności poszczególnych składników morfotycznych obecnych we krwi oraz dodatkowym oznaczeniu specyficznych parametrów dla określonych grup krwinek. Jest to jedno z najbardziej podstawowych badań laboratoryjnych, które w wielu przypadkach zlecane jest jako pierwszy test podczas procesu diagnostycznego. Kiedy należy wykonać badanie morfologii krwi? Morfologia krwi zlecana jest podczas diagnozowania licznych chorób. Dzięki zmianom w składzie elementów morfotycznych krwi możliwe jest wykrycie chorób takich jak różnego rodzaju anemie (niedokrwistości), infekcje (ze wstępnym ustaleniem etiologii zakażenia) oraz choroby przebiegające z zaburzeniami procesu krwiotworzenia. Ze względu na często bezobjawowy charakter początkowych faz wielu chorób układu krwiotwórczego badanie morfologii krwi obwodowej zalecane jest osobom dorosłym ok. raz w roku, w celach profilaktycznych. Dzięki regularnej kontroli własnego stanu zdrowia możliwe jest wykrycie licznych schorzeń na ich wczesnych etapach, co znacząco zwiększa dostępne dla pacjenta możliwości lecznicze oraz znacząco poprawia jego rokowania. Kto powinien wykonać badanie morfologii krwi? Badanie morfologii krwi należy rozważyć także w przypadku zauważenia u siebie uogólnionych objawów wskazujących na rozwój procesu chorobowego. Do tych dolegliwości zalicza się Ogólne osłabienie,Pogorszenie koncentracji,Bladość skóry,Zwiększoną senność,Uczucie duszności podczas wysiłku fizycznego,Podwyższoną temperaturę ciała,Ból głowy,Ból gardła,Katar,Kaszel,Biegunki,Bóle mięśni i stawów. Ze względu na dużą dostępność badania morfologii krwi, jej względnie niskie koszty oraz szerokie zastosowanie test ten może zostać wykonany praktycznie w każdym przypadku podejrzenia choroby u pacjenta. Zazwyczaj badanie to nie jest jednak wykonywane samodzielnie, tylko w połączeniu z innymi, dodatkowymi testami laboratoryjnymi, jak np. oznaczenie stężenia CRP (białka C-reaktywnego), poziomu glikemii lub też poziomów określonych jonów we krwi. Każde z tych badań może wymagać innego przygotowania, z tego powodu warto skonsultować się z lekarzem przed wykonaniem tego typu testów, w celu dobrania właściwego zakresu badań diagnostycznych oraz uzyskania kompleksowych informacji na temat dodatkowych uwarunkowań związanych z tego typu badaniami. Parametry oznaczane podczas badania morfologii krwi Krew złożona jest z dwóch głównych składników – osocza oraz elementów morfotycznych. Osocze składa się w znaczącej większości z wody oraz zwieszonych w niej białek, elektrolitów oraz innych substancji. Osocze stanowi ok. 55% objętości krwi. Drugim element, który podlega badaniu podczas morfologii krwi są składniki komórkowe. Zalicza się do nich krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) oraz płytki krwi. Poniżej zostały opisane poszczególne parametry badanie podczas morfologii krwi. Warto pamiętać, że poszczególne laboratoria mogą posługiwać się różnymi normami dla określonych wyników, jednak zawierają się one zazwyczaj w podobnych przedziałach. Do pełnej interpretacji otrzymanych danych niezbędna jest konsultacja lekarska, które będzie uwzględniała ogólny stan zdrowia pacjenta, jego dodatkowe uwarunkowania chorobowe oraz wyniki innych badań. Erytrocyty Erytrocyty, czyli krwinki czerwone to wyspecjalizowane komórki krwi, które odpowiadają za transport tlenu z płuc do pozostałych tkanek organizmu. Tlen jest elementem niezbędnym do zachodzenia praktycznie wszystkich procesów energetycznych w ludzkim organizmie. Transport tlenu przez krwinki czerwone możliwy jest dzięki hemoglobinie. Jest to białko odpowiedzialne za wiązanie tlenu w krwince, które jednocześnie nadaje krwi czerwoną barwę. Dodatkowo krwinki czerwone przeprowadzają także transport dwutlenku węgla z komórek do płuc, skąd wydychany jest do powietrza atmosferycznego. Podczas morfologii do oceny erytrocytów wykorzystuje się tzw. parametry czerwonokrwinkowe. Zalicza się do nich: Liczbę erytrocytów (krwinek czerwonych, RBC – red blood count) Wartość ta wyrażana jest w milionach na mikrolitr (mln/μL). U mężczyzn za wartości prawidłowe uznaje się liczbę krwinek czerwonych na poziomie od 4,2 do 5,4 mln/μL, u kobiet od 3,5 do 5,2 mln/μL. Zbyt wysokie wartości liczby krwinek czerwonych najczęściej świadczą o odwodnieniu pacjenta. Dochodzi wówczas do zmniejszenia ilości wody we krwi, przez co pozornie ilość elementów morfotycznych ulega zwiększeniu. W celu weryfikacji tego zjawiska należy zestawić otrzymane wyniki wskaźnika RBC z hematokrytem oraz liczebnością pozostałych elementów morfotycznych podlegających ocenie podczas morfologii krwi. Do wzrostu liczebności krwinek czerwonych może prowadzić także stan przewlekłego niedotlenienia organizmu, na przykład u osób palących papierosy, przybywających przez dłuższy czas w obszarach położonych na znaczących wysokościach geograficznych, a także wśród osób cierpiących na określone wady serca oraz choroby płuc prowadzące do zaburzeń procesów wymiany gazowej we krwi. Rzadsze przyczyny wysokiej liczby erytrocytów to nowotwory produkujące związki zwiększające intensywność procesów hematopoezy lub leczenie z wykorzystaniem glikokortykosteroidów. Zmniejszona liczba erytrocytów nazywana jest niedokrwistością (anemią). Wyróżnia się wiele rodzajów niedokrwistości, które charakteryzują się zróżnicowanymi przyczynami. Objawy zazwyczaj są jednak dość podobne, niezależnie od przyczyny rozwoju anemii. Pacjenci ze zbyt niską liczbą erytrocytów będą doświadczać przewlekłego zmęczenia, znacznego osłabienia oraz bladości powłok skórnych i błon śluzowych. Stopień nasilenie objawów jest zależny od tego, jak duże ubytki w zakresie liczby erytrocytów prezentuje pacjenta w danym momencie. Przyczyny niedokrwistości to Niedobory składników niezbędnych do produkcji krwinek czerwonych (jak np. witamina B12, kwas foliowy lub żelazo) – ten typ niedokrwistości występuje najczęściej. Niedobory mogą wynikać zarówno z niewystarczającej podaży danej substancji w diecie pacjenta, jak i z przewlekłych chorób skutkujących zaburzonym wchłanianiem z przewodu pokarmowego lub też nadmierną utratą omawianego związku z pokrwotoczna – do rozwoju tego typu anemii dochodzi po znaczącej utracie krwi, na przykład w wyniku rozległego urazu. Organizm jest w stanie dość szybko odtworzyć objętość krwi poprzez zwiększenie ilości osocza, jednak produkcja nowych elementów morfotycznych trwa dłużej, przez co dochodzi wówczas do obniżenia się wartości hematokrytu oraz spadku ilości składników hemolityczna – niedokrwistość hemolityczna wynika ze zbyt szybkiego procesu niszczenia krwinek czerwonych. Do rozwoju tego zjawiska może dochodzić w określonych chorobach warunkowanych genetycznie oraz w przypadku chorób nowotworowych szpiku. Hematokryt (HCT) Hematokryt to wyrażony w procentach stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości całej krwi. U mężczyzn za normę uznaje się wartości pomiędzy 40, a 54%, u kobiet – od 37 do 47%. Jest to wartość pochodna od ilości erytrocytów znajdujących się we krwi pacjenta, z tego powodu przyczyny nieprawidłowych wyników hematokrytu poniekąd pokrywają się z przyczynami zaburzeń liczebności krwinek czerwonych. Hemoglobina (Hb) Ten parametr opisuje stężenie hemoglobiny we krwi pacjenta. Wartość ta wyrażana jest najczęściej w postaci gramów na litr (g/l). U mężczyzn norma wynosi od 14 do 18 g/l, u kobiet od 12 do 16 g/l. W warunkach zdrowia hemoglobina we krwi znajduje się wyłącznie wewnątrz krwinek czerwonych. Z tego powodu zaburzenia ilości hemoglobiny posiadają przyczyny tożsame z nieprawidłowymi wynikami ilości erytrocytów. Funkcją hemoglobiny jest transport tlenu z płuc do tkanek organizmu, gdzie wykorzystywany jest do przeprowadzania licznych procesów umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Podczas tych procesów tlen przekształcany jest do dwutlenku węgla, który następnie krwinki czerwone transportują do płuc, skąd wydychany jest do atmosfery. Oznaczenie stężeń hemoglobiny uznawane jest za najbardziej skuteczne narzędzie podczas diagnozowania niedokrwistości (anemii). To właśnie na podstawie oznaczeń stężenia hemoglobiny we krwi lekarz podejmuje decyzje o konieczności rozpoczęcia u danego pacjenta leczenia. Średnie stężenie hemoglobiny w krwince (MCHC – mean corpuscular hemoglobin concentration) Wskaźnik MCHC dostarcza informacji na temat przeciętnego stężenia hemoglobiny w erytrocycie. Wartości prawidłowe są niezależne od płci i zawierają się w przedziale 32-23 g/dl. Średnia zawartość hemoglobiny w krwince (MCH – mean corpuscular hemoglobin) Średnia zawartość hemoglobiny w krwince związana jest ze wcześniej opisywanym wskaźnikiem, czyli MCHC. Parametr ten opisuje przeciętną ilość hemoglobiny w erytrocycie. Norma mieści się w przedziale od 27 do 31 pg, czyli pikogramów. Ze względu na to samo źródło obydwu parametrów przyczyny nieprawidłowości MCHC oraz MCH są ze sobą tożsame, z tego powodu zostaną opisane razem. Zbyt wysoki wynik, zarówno MCHC jak i MCH jest zjawiskiem dość rzadkim. Jedną z możliwych przyczyn tej nieprawidłowości jest rzadka choroba genetyczna – sferocytoza wrodzona. W przebiegu tego schorzenia dochodzi do zaburzeń budowy oraz objętości krwinki czerwonej, co prowadzi do zwiększenia zagęszczenia obecnej tam hemoglobiny. Spadek MCH oraz MCHC jest częstszym zjawiskiem, które związane jest z niedokrwistości, na przykład wywołaną niedoborami żelaza w diecie. Do zmniejszenia wartości tych parametrów może także dochodzić w przypadku przewodnienia organizmu oraz zwiększenia stosunku wody we krwi do jej składników morfotycznych. Średnia objętość krwinki (MCV – mean corpuscular volume) W prawidłowych warunkach średnia objętość krwinki czerwonej to od 82 do 93 fl (femtolitrów). Parametr ten jest niezwykle użyteczny w rozróżnianiu przyczyn anemii, co pozwala lekarzowi na wdrożenie właściwego leczenia, indywidualnie dobranego do zaburzeń występujących u danego pacjenta. Spadek wartości MCV świadczy o zmniejszonym rozmiarze krwinek czerwonych. Jedną z częstszych przyczyn tego zjawiska jest niedobór żelaza, który prowadzi do rozwoju anemii mikrocytarnej. W określonych zaburzeniach elektrolitowych, do rozwoju których dochodzi np. w przebiegu niewydolności nerek lub moczówki prostej także może pojawiać się zmniejszona wartość MCV uwidoczniona w wynikach morfologii krwi. Zwiększona średnia objętość krwinki pojawia się w przebiegu anemii z niedoborów witaminy B12 oraz kwasu foliowego. Tego typu niedokrwistość nazywana jest wówczas anemią makrocytarną, inaczej megaloblastyczną. Do rozwoju anemii makrocytarnej może także dojść w przypadku chorób układu pokarmowego, w szczególności dotyczących żołądka oraz jelita cienkiego. W żołądku produkowany jest czynnik wewnętrzny (IF), bez którego niemożliwe jest właściwe wchłanianie witaminy B12 w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. Choroby tych narządów skutkują niewystarczającą ilością przyswajanej witaminy B12, która niezbędna jest do prawidłowego zachodzenia procesów produkcji krwi. Do wzrostu wartości MCV może także dochodzić w przypadku alkoholizmu, chorób tarczycy, określonych zaburzeń elektrolitowych oraz u kobiet w ciąży. Wskaźnik zmienności objętości krwinek czerwonych (RDW – red blood cell distribution width) RDW to wskaźnik wyrażany w procentach, który wynika ze zmienności rozmiarów erytrocytów obecnych we krwi. Wynika on ze średniej objętości krwinek czerwonych oraz ilości różniących się od tej wartości erytrocytów. RDW wyrażany jest w procentach, gdzie norma wynosi od 11,5% do 14,5%. Przekroczenie górnej granicy normy nazywane jest anizocytozą i świadczy o względnie dużej zmienności rozmiarowej krwinek czerwonych danego pacjenta. Podwyższone wartości wskaźnika zmienności objętości krwinek czerwonych obserwuje się w niedokrwistościach przebiegających ze zmianą rozmiarów erytrocytów, czyli w anemii mikrocytarnej wywołanej przez niedobory żelaza oraz anemii makrocytarnej związanej z niedoborami witaminy B12. Wysokie wartości RDW mogą świadczyć również o poikilocytozie, czyli obecności krwinek o zniekształconych kształtach (erytrocyty sierpowate, tarczowate, sferocyty, akantocyty itp. ) Retikulocyty (RET) Ten wskaźnik opisuje liczebność retikulocytów we krwi obwodowej pacjenta. Są to niedojrzałe, postaci krwinki czerwonej, z których powstają w pełni funkcjonalne erytrocyty. Ilość retikulocytów może być wyrażana w dwojaki sposób – zarówno jako procent całkowitej liczby erytrocytów oraz w wartościach bezwzględnych. Norma ilości retikulocytów to od 0,5% do 1,5% z liczby erytrocytów lub też 20– 100 tys./μl. Ze względu na mechanizm powstawania retikulocytów wskaźnik ten świadczy o zdolności szpiku do odtwarzania zniszczonych krwinek czerwonych oraz o stopniu intensywności zachodzenia tego procesu. Z tego powodu wzrost liczby retikulocytów najczęściej obserwuje się po znacznej utracie krwi oraz w przypadku intensywnego leczenie niedokrwistości niedoborowych. Spadek liczby retikulocytów wskazuje na osłabione zdolności szpiku do odtwarzania krwinek, co może wynikać z jego uszkodzeń np. poprzez proces nowotworowy lub w wyniku działania określonych grup leków. Zjawisko to obserwuje się także w przypadku niedokrwistości niedoborowych, ze względu na brak substratów do prawidłowej produkcji nowych krwinek czerwonych. Inną przyczyną retikulopenii może być niedobór erytropoetyny (EPO), czyli hormonu odpowiedzialnego za pobudzanie procesu erytropoezy. Krwinki białe (leukocyty) Krwinki białe to drugi, główny rodzaj komórek obecnych we krwi. Są one istotnym elementem układu odpornościowego, który ma za zadanie ochronę organizmu przed różnego typu infekcjami. Z tego powodu zaburzenia w ich ilości najczęściej wynikają z różnego rodzaju zakażeń prowadzących do aktywacji układu immunologicznego. Badanie krwinek białych podczas morfologii krwi obejmuje kilka parametrów, które opisane zostały poniżej. Liczebność krwinek białych (WBC – white blood cells) Ten parametr opisuje ogólną ilość leukocytów znajdujących się we krwi pacjenta, bez rozdzielania ich na poszczególne podtypy. W prawidłowych warunkach wyniki te powinny zawierać się w przedziale od 4 do 10 tysięcy/μl. Wzrost liczby leukocytów (leukocytoza) najczęściej jest bezpośrednią konsekwencją choroby zakaźnej. Do ich rozwoju mogą prowadzić różnego rodzaju patogeny, takie jak bakterie lub wirusy. W sytuacji wykrycia infekcji układ odpornościowy znacząco zwiększa ilość leukocytów, aby były one w stanie skutecznie zwalczać przyczyny choroby. O wiele rzadszą przyczyną wzrostu leukocytów są choroby układu chłonnego oraz szpiku, takie jak np. białaczki. Dochodzi wówczas do bardzo znaczącego przekroczenia norm leukocytów we krwi, przy jednoczesnym braku bezpośredniej przyczyny w postaci zakażenia. Spadek ogólnej liczby leukocytów (leukopenia) może występować po zakończonej chorobie infekcyjnej oraz na samym jej początku. Do rzadszych przyczyn zalicza się leczenie z wykorzystaniem glikokortykosteroidów, ciężkie wyniszczenie organizmu w przebiegu chorób przewlekłych, określone choroby autoimmunologiczne oraz choroby onkologiczne szpiku. Poza pomiarem liczebności wszystkich krwinek białych podczas badania morfologii krwi dokonuje się także ich podziału na 5 głównych rodzajów. Ich ilość wyrażana może być zarówno jako procent wszystkich krwinek białych, jak i w wartościach bezwzględnych. Warto pamiętać, że zmiany w obrazie składu leukocytów we krwi najczęściej wynikają ze złożonych mechanizmów oraz należy je interpretować jako całość, z uwzględnieniem wszystkich ich rodzajów, dodatkowych parametrów oraz stanu klinicznego pacjenta. Bazofile (granulocyty zasadochłonne) Norma dla bazofili wynosi od 0% do 3%, lub też poniżej 150/μl. Podwyższone poziomy bazofilii, czyli bazofilia najczęściej występuje w przypadku aktywnej alergii oraz po przebytych infekcjach. Dodatkowo zjawisko to może także pojawić się w przypadku chorób nowotworowych układu chłonnego, czyli różnego rodzaju chłoniaków. Neutrofile (granulocyty obojętnochłonne) Neutrofile to najbardziej liczna grupa krwinek białych – stanowią ok. 70% wszystkich krwinek białych. W warunkach zdrowia normy dla neutrofili wynoszą od 1800 do 8000/μl. Wzrost liczby neutrofilii może świadczyć o zakażeniach (w szczególności bakteryjnych), zaburzeniach gospodarki hormonalnej (np. w przebiegu choroby Cushinga) lub też o rozwoju białaczki. Obniżenie ilości neutrofilii (neutropenia). Obniżenie ilości granulocytów obojętnochłonnych może pojawić się w przypadku niedoborów żywieniowych, nadczynności tarczycy, przewlekłych chorobach np. wątroby oraz w przebiegu określonych schorzeń o charakterze nowotworowym. Eozynofile (granulocyty kwasochłonne) W prawidłowych warunkach liczba eozynofilii we krwi obwodowej wynosi od 50 do 500/μl, co stanowi ok. 2-4% wszystkich krwinek białych. Podwyższone poziomy eozynofilów we krwi są dość charakterystyczne dla zakażeń pasożytniczych, które wywoływane są np. przez glistę ludzką lub tasiemca. Dodatkowo eozynofilię można zaobserwować także podczas reakcji alergicznych, przewlekłych chorób zapalnych oraz określonych nowotworów mieloproliferacyjnych. Spadek liczny eozynofilów poniżej normy (eozynopenia) jest dość rzadkim zjawiskiem, które może pojawić się w przebiegu nadczynności kory nadnerczy lub podczas tocznia trzewnego. Limfocyty Limfocyty to rodzaj krwinek białych, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania komórkowej odpowiedzi immunologicznej. Dzieli się je na dwa główne rodzaje – limfocyty T oraz limfocyty B. Wartości prawidłowe dla limfocytów to od 15% do 40% oraz od 1000 do 5000/μl. Obniżona liczba limfocytów, czyli limfopenia może wskazywać na zaburzenia pracy szpiku, na przykład w przebiegu choroby nowotworowej lub jako powikłanie po jej leczeniu. Dodatkowo do rozwoju limfopenii może także dochodzić w przypadku AIDS oraz u osób ze znacznymi niedoborami żywieniowymi , a także w przebiegu niektórych chorób o charakterze autoimmunologicznym, jak np. RZS (reumatologiczne zapalenie stawów) lub sarkoidoza. Podwyższone wartości limfocytów obserwuje się głównie w przypadku zakażeń wirusowych (np. mononukleoza, świnka, odra) oraz rzadziej, w przebiegu niektórych zakażeń bakteryjnych (krztusiec, gruźlica, kiła). Do wielokrotnego wzrostu limfocytów we krwi dochodzi w przebiegu przewlekłej białaczki limfatycznej, diagnozowanej w populacji osób starszych. Monocyty Norma dla monocytów w morfologii krwi obwodowej u osoby dorosłej to od 30 – 800/μl lub też od 3% do 8% całkowitej ilości krwinek białych. Monocyty odpowiadają przede wszystkim za kontrolowanie przebiegu procesów immunologicznych w organizmie. Stan, w którym dochodzi do obniżenia ilości monocytów nazywany jest monocytopenią. Zjawisko to może wskazywać na rozwój niedoborów odporności u badanego pacjenta. Dodatkowo do rozwoju monocytopenii może także dochodzić w przebiegu długotrwałych chorób przewlekłych, które wyniszczają organizm. Podwyższenie poziomów monocytów nazywane jest monocytozą. Do jej rozwoju dochodzi zazwyczaj w przebiegu chorób zakaźnych. Dodatkowo zjawisko to można zaobserwować także w przypadku zaawansowanej marskości wątroby lub podczas nieswoistych zapaleń jelit. Płytki krwi – trombocyty Płytki krwi to trzecia grupa (obok erytrocytów i leukocytów) tworząca morfotyczną część krwi. Trombocyty nie są komórkami w klasycznym tego słowa znaczeniu. Zbudowane są one z fragmentów cytoplazmy innych komórek obecnych w szpiku – megakariocytów. Podstawową funkcja płytek krwi jest warunkowanie prawidłowego procesu krzepnięcia krwi. Dodatkowo trombocyty uczestniczą także w licznych procesach układu immunologicznego poprzez uwalniania czynników prozapalnych (cytokin), które regulują intensywność zachodzenia reakcji odpornościowych. W warunkach prawidłowych ilość trombocytów we krwi powinna zawierać się w granicach od 125 tysięcy do 400 tysięcy/μl. Obniżona ilość płytek krwi może prowadzić do zaburzeń krzepnięcia oraz niesie za sobą ryzyko znacznej utraty krwi w przypadku urazów lub zabiegów chirurgicznych. Stan ten nazywany jest małopłytkowością. Do jej rozwoju mogą prowadzić zakażenia wirusowe, niedobory kwasu foliowego, witaminy B12 lub też zaburzenia pracy szpiku. Często pojawia się także samoistnie podczas okresu ciąży. Nadmiar płytek krwi, czyli nadpłytkowość także jest zjawiskiem niekorzystnym. Krew wówczas ma zwiększoną tendencję do nadkrzepliwości, co może skutkować rozwojem niebezpiecznych powikłań sercowo-naczyniowych. Do pojawienia się nadpłytkowości może dochodzić samoistnie, a także w przebiegu określonych chorób, chorób nowotworowych, autoimmunologicznych lub w przebiegu intensywnych stanów zapalnych. Interpretacja wyników morfologii krwi Należy pamiętać, że poszczególne parametry morfologii krwi nigdy nie powinny być interpretowane oddzielnie. Każdorazowo należy zestawić je ze sobą w celu uzyskania pełnego obrazu diagnostycznego. Dodatkowo interpretację wyników powinien przeprowadzać lekarz, gdyż tylko w połączeniu z historią choroby pacjenta, jego obecnym stanem klinicznym, zgłaszanymi dolegliwościami oraz badaniami dodatkowymi test ten stanowi użyteczne narzędzie diagnostyczne. Większość zaburzeń wykrytych w morfologii krwi zazwyczaj nie stanowi odzwierciedlenia poważnej choroby, jednak określone zmiany mogą sugerować rozwój skomplikowanego schorzenia. W tych przypadkach należy jak najszybciej wykonać pogłębione badania obejmujące dodatkowe testy z krwi lub/oraz badania obrazowe. O konieczności przeprowadzenia tego typu postępowań decyduje lekarz prowadzący danego pacjenta. Powyżej przedstawione wartości referencyjne są opracowane dla populacji osób dorosłych. Wartości referencyjne mogą się różnić między laboratoriami, ze względu na różnice w zastosowanych do oznaczeń aparatach i odczynnikach. Źródła: