Intensywna produkcja żywca króliczego prowadzona jest na większą skalę i różni się nieco od powszechnie prowadzonego chowu przydomowego, czyli produkcji ekstensywnej. W zależności od rodzaju produkcji musimy dobrać odpowiednie rasy. Zasadnicza różnica dotyczy także rozrodu. Miot w wieku 35 dni RASY KRÓLIKÓW Rasy królików można podzielić, w zależności od kierunku użytkowania na: mięsne, mięsno-futerkowe, futerkowe i wełniste. Biorąc pod uwagę wielkość, osiąganą przez króliki dorosłe, dzielimy je na: • Rasy duże o masie ciała powyżej 5,5 kg. Należą do nich rasy: Olbrzym Belgijski, Olbrzym Srokacz, Baran Francuski Szary. Rasy te charakteryzują się znacznie mniejszą wydajnością rzeźną oraz większym udziałem części niejadalnych (skóra, wnętrzności, skoki itp.) w tuszce. W porównaniu do ras średnich, uzyskuje się od nich mniej sztuk odchowanych od samicy w roku. • Rasy średnie od 3,5 do 5,5 kg o użytkowości mięsno-futerkowej. Tuszki takich królików są dobrze umięśnione i nieotłuszczone. Należą do nich rasy: Nowozelandzka Biała, Kalifornijska Biała, Termondzka Biała, Niebieska Wiedeńska i Francuska Srebrzysta oraz rasa o użytkowości zbliżonej do użytkowości futerkowej - Czerwona Nowozelandzka. Dobre efekty w produkcji żywca króliczego uzyskuje się stosując krzyżówki międzyrasowe ras białych oraz krzyżówki z Szynszylą Dużym. • Rasy małe do 3,5 kg traktowane jako ozdobne i typowo amatorskie. Należy do nich rasa Alaska Czarna. • Rasy futerkowe - należą do nich rasy: Rex czarny, Rex Dalmatyński, Castorex. Chów jest sezonowy - prowadzony w pomieszczeniach nieogrzewanych, aby zapewnić prawidłowość sezonowych i wzrostowych zmian okrywy włosowej. Króliki są bardziej delikatne, trudniejsze w rozrodzie (samice są częściej jałowe), uzyskuje się od nich 3-4 mioty rocznie. Krycie następuje 1-2 tygodnie po odsadzeniu młodych. Masa ciała 3-4 kg, mniejsza wydajność mięsa niż ras o użytkowości mięsno futerkowej. ROZMNAŻANIE Wyniki hodowlane zależą w głównej mierze od trzech podstawowych warunków: żywienia, pomieszczeń w jakich chowane są króliki oraz od tego, jakie zwierzęta przeznaczamy do rozpłodu. Dlatego do hodowli należy nabywać zwierzęta z hodowli zarodowej o znanym pochodzeniu, utrwalonych cechach charakterystycznych dla danej rasy. Nie należy brać do hodowli królików o nieznanym pochodzeniu, gdyż nigdy nie zdołamy przewidzieć, jaki będzie przychówek. UŻYTKOWANIE ROZPŁODOWE KRÓLIKÓW Zarówno samice, jak i samce mogą być użyte do rozrodu dopiero po osiągnięciu dojrzałości płciowej i odpowiedniego stanu rozwoju fizycznego. Na zdolności rozrodcze składa się kilka czynników między innymi: rasa, żywienie, sezon rozpłodu, warunki chowu. Króliki dojrzałość płciową osiągają w wieku od 3 do 4 miesiąca życia. Dojrzałość płciowa nie jest jednak równoznaczna ze zdolnością rozrodczą. Króliki ras małych i średnich dojrzewają już w wieku 4 miesięcy, ale dojrzałość rozpłodową uzyskują dopiero w 5-6 miesiącu życia. Z kolei króliki ras dużych można przeznaczać do rozpłodu, gdy ukończą 6-8 miesiąc życia. Niezależnie od rasy zwierzęta utrzymują wysoką zdolność rozpłodową do 3 lat. Po tym czasie wyniki rozpłodowe są coraz gorsze i niektórzy hodowcy, zwierzęta w wieku około 4 lat przeznaczają na ubój. Króliki są zwierzętami poliestralnymi, co oznacza, że mogą rozmnażać się przez cały rok. Jednak podwyższona aktywność rozpłodowa występuje u nich od grudnia do maja. W tym okresie notuje się naturalne wydłużenie dnia świetlnego, a od marca dodatkowo wzrost temperatury. Natomiast cykliczność płciowa nie jest u nich wyraźnie zaznaczona, jak w przypadku dużych ssaków gospodarskich. Ruja u królików może być znacznie przyspieszona obecnością samca w pobliżu klatki samicy. Wówczas samica przez 12-36 godzin utrzymuje zdolność do zapłodnienia i w tym czasie chętnie daje się pokryć. W przypadku królików owulacja jest prowokowana i zachodzi dokładnie w 10 godzin po kopulacji. Warto zapamiętać, że u królików, podobnie jak u innych małych ssaków, występuje także ruja poporodowa, w czasie której samica może być pokryta i zapłodniona. KRYCIE SAMIC Po raz pierwszy samicę ras średnich kryje się w wieku między 5 a 6 miesiącem życia, ras dużych - gdy ukończą 6-8 miesiąc życia. Kolejne krycie przy intensywnej technologii produkcji żywca powinno być przeprowadzone najpóźniej w 10 do 14 dni po wykocie. Jeśli okaże się, że miot był martwy, to samicę należy dopuścić do samca już po 48 godzinach od porodu. Podobnie postępujemy, jeśli miot liczy 3-4 młode. Dla uzyskania pewności krycia dopuszczamy samicę do samca ponownie po upływie 12-24 godzin. Na jednego samca przewiduje się do 8 samic, a użytkuje się go przez dwa lata. Dobry samiec może kryć dwa razy dziennie przez 4 dni, po czym musi mieć jeden dzień odpoczynku. Z reguły samicę przenosimy do klatki samca, dlatego że samiec czuje się u siebie bardziej pewny. Jedna udana kopulacja jest wystarczająca dla zapłodnienia samicy. Powtórzenie krycia jest uzasadnione tylko wówczas, gdy nie jesteśmy pewni skuteczności pierwszego krycia. Przyjmuje się zasadę, że samice młode (pierwszy raz kryte) dopuszcza się do starszych samców. Samice nie dające się pokryć eliminujemy ze stada. CIĄŻA i PORÓD Ciąża u królików trwa 29-32 dni. Poród następuje najczęściej w nocy i trwa 15-30 minut. Najczęściej spotykana liczebność miotów wynosi 6-10 sztuk. Samica będąca w dobrej kondycji może wykarmić 12 młodych. Pierwiastce pozostawia się do wykarmienia 8 sztuk. Jeśli w tym samym czasie koci się więcej samic przeprowadza się standaryzację miotów tak, aby liczyły one 8 sztuk. Jednak trzeba pamiętać, aby samica nie odrzuciła „podrzutków”. Należy zadbać, aby młode miały zapach gniazda do, którego są dokładane. W tym celu naciera się je puchem z gniazda, do którego trafiają (czynność wykonujemy bardzo delikatnie). W tym czasie samicę usuwa się z gniazda na ok. 1 godzinę. Skrzynka wykotowa Na 4-5 dni przed porodem samica robi gniazdo w skrzynce wykotowej lub w miejscu do wykotu, a prawidłowo wykonane gniazdo wyścielone jest puchem wyskubanym przez samicę z okolic brzucha. Do 24 godzin po wykocie należy dokonać przeglądu gniazda, usuwając z niego martwe sztuki. Miot w drugim dniu po wykocie Miot w wieku 7 dni Niejednokrotnie zdarza się, że samica opuszcza gniazdo, a nawet pożera młode. W pierwszym przypadku przyczyną może być umieszczenie samicy kotnej lub po wykocie w pobliżu klatki samca, albo umieszczenie samicy w klatce, w której samiec niedawno przebywał. Pamiętajmy zatem, aby: • pozostawić samicę w jej klatce przez cały okres ciąży, • podać jej odpowiednią ilość czystej i niezbyt zimnej wody do picia po porodzie, • nie umieszczać samców w pobliżu samic kotnych, rodzących i karmiących, • dobrze żywić samicę w okresie kotności. Samice ciężarne mają zwiększone zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, a także związki mineralne (wapń i fosfor) niezbędne do prawidłowego rozwoju królicząt. Potrzebują także stałego dostępu do wody. Zapotrzebowanie królików na wodę, uwzględniające stan fizjologiczny: - samice i samce w okresie spokoju płciowego 0,5-1,0 litra/dobę, - samice ciężarne i do 21 dnia laktacji 0,7-1,2 litra/dobę, - samice odchowujące młode od 21 dnia do odsadzenia 0,9-1,5 litra/dobę, - młode króliki po odsadzeniu do wieku 3 miesięcy 0,2-0,5 litra/dobę. Niepodawanie królikom wody do picia ogranicza ich tempo wzrostu o 15-20%. Woda podawana królikom musi być czysta, odpowiadająca warunkom wody pitnej dla ludzi. WYCHÓW MŁODYCH Króliki przychodzą na świat ślepe, głuche i zupełnie łyse. Młode króliki po 3 dniach życia porastają włosem, po 10-11 dniach zaczynają otwierać oczy, a po 3 tygodniach opuszczają gniazdo. Przez 16-18 dni króliczęta żywią się wyłącznie mlekiem, potem zaczynają stopniowo pobierać paszę. Nie należy się niepokoić tym, że samica w dzień nie karmi młodych. Z reguły samice karmią potomstwo w nocy lub wcześnie rano. Odchów królicząt przy matkach trwa 35 dni. Średnia masa nowo narodzonego królika wynosi 60 gramów (od 40 do 70 g). Odsadzane młode ważą średnio ok. 600 gramów. Oczywiście tak przebiega ich rozwój, gdy matka ma dostateczną ilość mleka. Jeżeli jednak młode opuszczają gniazdo wcześniej, może to oznaczać, że matka ma za mało mleka. W tym okresie hodowca powinien w głównej mierze skupić się na opiece nad samicą karmiącą, której powinien dostarczyć mleko oraz pasze mlekopędne. Młode króliczęta aż do chwili opuszczenia gniazda nie wymagają specjalnych zabiegów ze strony hodowcy z wyjątkiem kontrolowania, czy samica odżywia je. Samicy karmiącej należy zapewnić spokój, unikać częstego chwytania. Żywienie musi być obfite. Samica musi mieć także stały dostęp do świeżej wody. Mleczność królicy wzrasta stopniowo i maksymalną wartość osiąga po 22-24 dniach od wykotu. Podczas przeglądania gniazda, szczególnie przy licznych miotach, należy zwrócić uwagę na rozwój osesków. Jeśli zauważymy, że wśród osobników prawidłowo rozwijających się są opóźnione w rozwoju, to należy (o ile to możliwe) podłożyć je innej samicy, która ma mniej liczny miot lub zlikwidować (inaczej, skażemy je na cherlactwo). Pamiętajmy, że cztery pierwsze tygodnie są najważniejsze w życiu młodych królików i od tego jak przebiegał będzie ich rozwój w tym okresie zależy, czy będą się prawidłowo rozwijać w dalszym okresie życia i czy będą odporne na wszelkiego rodzaju infekcje. Zaniedbanie królików w tym okresie jest jednym z najczęściej popełnianych błędów przez niedoświadczonych hodowców i nawet najlepsza pasza w okresie późniejszym nie zniweluje różnicy w przyrostach masy ciała między nimi a królikami, które miały zapewnioną prawidłową opiekę w tym najważniejszym dla królików okresie. PIERWSZE 90 DNI Jest to okres najważniejszy zarówno dla królików, jak i dla hodowcy. Od tego, jak ten okres hodowca wykorzysta, zależą późniejsze wyniki hodowlane. W tym okresie przyrosty masy ciała (w zależności od rasy i żywienia) wynoszą od 25 do 40 gramów na dzień. Przy prawidłowym żywieniu młode króliki w wieku 90 dni powinny osiągnąć masę ciała około 2,4 kilograma. ODSADZANIE KRÓLICZĄT Młode króliki odsadzamy od matek w wieku 28 do 40 dni, w zależności od intensywności produkcji, ewentualnie według własnego kalendarza hodowlanego. Najważniejszą rzeczą, o której musimy pamiętać przy odsadzaniu królicząt, jest przystosowanie ich do odżywiania takimi paszami, jakimi żywione będą po odsadzeniu. Odsadzane króliki muszą być dobrze rozwinięte. Najczęściej odsadza się wszystkie króliczęta jednego dnia, ale lepszą metodą jest odsadzanie królicząt stopniowo, najpierw dwie sztuki, następnego dnia dalsze dwie sztuki, aż do odsadzenia wszystkich królicząt. Jeśli cały zabieg odsadzania trwa kilka dni, zapobiegnie to stwardnieniu sutek samicy spowodowanemu zatrzymaniem w nich niewyssanego mleka. We wspólnej klatce odsadzone króliki możemy trzymać do 3-4 miesiąca życia. W tym okresie króliki najszybciej rosną, ale też najbardziej są wrażliwe na jakość paszy. Nieodpowiednia pasza może powodować zaburzenia trawienia. Pasza powinna być bogata w składniki odżywcze. Wskazane jest także częste ważenie młodzieży. Waga ciała królików da nam odpowiedź na pytanie, czy młode się właściwie rozwijają i czy zadawana im pasza jest właściwa. Artykuł opublikowano w Lubuskich Aktualnościach Rolniczych 12/ 2012-1/2013 Tekst: Józef Gawlik LODR Kalsk Foto: Adam Lasek Leszek Gacek Andrzej Jakubczak

Użytkowość rozpłodowa Użytkowość rozpłodowa samic jest ważnym czynnikiem w towarowej produkcji królików. Na opłacalność chowu tego gatunku zwierząt ma wpływ liczba urodzonej i odchowanej młodzieży. Cechy charakteryzujące użytkowość rozpłodową należą do niskoodziedziczalnych i dużą rolę odgrywa tutaj środowisko. Poprawę wskaźników użytkowości rozpłodowej samic można osiągnąć poprzez polepszenie warunków środowiskowych oraz zwiększenie intensywności użytkowania samic. Głównymi metodami, jakimi hodowca królików może wpływać na cechy użytkowe tych zwierząt, są selekcja i wybór osobników do rozpłodu. Dlatego przy doborze zwierząt należy zwracać uwagę nie tylko na ich cechy rasowe, ale również na wartość użytkową i hodowlaną. O wartości zwierzęcia decydują takie cechy, jak: płodność i plenność, zdolność odchowywania potomstwa, dobre wykorzystanie paszy, prawidłowe przyrosty wagowe, a w przypadku ras mięsnych także umięśnienie i wydajność rzeźna. Pierwsze krycia Króliki ras średnich utrzymywane w dobrych warunkach, jeśli chodzi o pomieszczenia i żywienie, uzyskują dojrzałość płciową w wieku 3-3,5 miesiąca. Pierwsze krycia prowadzi się dopiero po uzyskaniu przez nie wieku 4,5 miesiąca. Króliki ras dużych dojrzewają później, dlatego do rozpłodu należy przeznaczać samice po ukończeniu 6 miesięcy, a samce w wieku 7-8 miesięcy. Nie jest wskazane przedwczesne rozpoczęcie użytkowania samic, ponieważ może spowodować utratę lub zniszczenie części lub całości pierwszego miotu. Chodzi tutaj o wystąpienie trudności przy porodzie. Płód rozwija się normalnie, ale niedostatecznie rozwinięte drogi rodne są zbyt wąskie, co w czasie wykotu zmusza samicę do pomocy sobie zębami. Prowadzi to do śmierci noworodków. Samice takie bardzo często nie ścielą gniazda, rodzą na podłodze klatki, a także wykazują słabą mleczność i troskę o potomstwo. Długość użytkowania Samice wszystkich ras można użytkować przez 3 lata, a nawet dłużej, przy zapewnieniu im dobrych warunków żywieniowych. Gdy stosuje się intensywne metody rozpłodu, okres ten skraca się u samic do 1,5-2 lat, a u samców do 3-4 lat. Użytkowanie samców uzależnione jest również od intensywności ich eksploatacji. Samce dorosłe mogą kryć 4-5 razy, a młode do 3 razy dziennie, przy zapewnieniu im 1-2 dni odpoczynku w tygodniu. Dobre wyniki zapłodnień uzyskują samce, które są dostatecznie często używane do krycia. W przeciwnym razie przy ograniczonych możliwościach poruszania się i dobrym żywieniu zatracają one zdolność do skutecznego krycia i stają się niepłodne. Samica do klatki samca Do pokrycia samicę z reguły przenosi się do klatki samca, a nie odwrotnie. Chodzi o to, że samiec w swojej klatce czuje się bardziej pewny i wtedy łatwiej przystępuje do krycia. Samice młode należy kryć samcami starszymi i doświadczonymi, a samców młodych używać do krycia samic starszych, dających się łatwo pokryć. Chodzi o niedopuszczenie do wytworzenia się lęku przed samicami, co eliminuje młodego samca z dalszego użytkowania rozpłodowego. Ciąża Ciąża u królików trwa średnio 31-32 dni. Jej długość jest cechą indywidualną i w zasadzie niezwiązaną z rasą, liczbą młodych w miocie, kolejną ciążą czy porą roku. Zakocona samica powinna mieć spokój i pozostawać we własnej klatce przez całą ciążę. W tym okresie dużą uwagę trzeba zwracać na jakość i ilość paszy. Samice ciężarne mają zwiększone zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, związki mineralne, zwłaszcza wapń i fosfor, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju królicząt. Bardzo ważne jest również zapewnienie stałego dostępu do świeżej i czystej wody do picia. Kilka dni przed wykotem samica przygotowuje sobie gniazdo, układając siano oraz włosy (puch) wyskubane z podbrzusza, w okolicy sutek i boków. Odsłonięte w ten sposób sutki są dostępne dla noworodków. Poród Samice królików najczęściej rodzą w nocy, a sam poród nie trwa dłużej niż 20-30 minut. Po porodzie samica zjada łożysko, wylizuje noworodki i układa je w gnieździe. Jeśli się zdarzy, że nie przygotuje gniazda, a po porodzie porozrzuca młode po klatce, należy samemu poprawić gniazdo i ułożyć w nim oseski. Najczęstsze przyczyny rozrzucenia miotu to ciężki poród oraz zapalenie gruczołu mlekowego. W takich przypadkach przed dosadzeniem młodych trzeba wykonać lekki masaż gruczołów mlecznych. U królików może wystąpić również kanibalizm, tj. zjadanie młodych przez samicę. Powodem może być brak wody do picia, jak również zaburzenia w przemianie materii, niedobór składników odżywczych w paszy, szok spowodowany bólami porodowymi, a także predyspozycje genetyczne. Jeżeli u samicy kanibalizm powtórzy się w następnym miocie, należy ją usunąć ze stada. Króliczęta rodzą się ślepe, nagie i głuche, a ich masa jest zależna od liczebności miotu i waha się w granicach 50-75 g. Przegląd gniazda Na drugi dzień po wykocie, jeśli samica zachowuje się normalnie, hodowca powinien dokonać przeglądu gniazda, usuwając z niego wszystkie sztuki martwe, okaleczone i słabe. Liczba młodych martwo urodzonych nie powinna przekraczać 0,5 szt. w przeliczeniu na jedną samicę. W przypadku bardzo licznych miotów samicy należy pozostawić najwyżej 8 najlepszych sztuk, a pozostałe podsadzić innej matce, mającej mniej liczebny miot. Aby taka adopcja była skuteczna, samicę trzeba przynajmniej na godzinę usunąć z gniazda, młode przemieszać, natrzeć puchem tej samicy i dołożyć do gniazda świeżej ściółki. Na ściółkę dla królików nie powinno się używać słomy, ponieważ jest zbyt ostra; znacznie lepsze są trociny. Sprawdzianem dobrze rozwiniętego instynktu macierzyńskiego u samicy jest odbycie porodu w gnieździe, ułożenie noworodków i okrycie ich własnym puchem. Zdrowe i żywotne oseski mają zaokrąglone kształty oraz gładką, błyszczącą, różową skórę. W kolejnych dniach po wykocie gniazda z króliczętami powinny być często kontrolowane w celu sprawdzenia stanu odżywienia osesków i mleczności matek. Króliczęta niedożywione mają pomarszczoną skórę, zapadnięte brzuszki i skłonność do rozchodzenia się po całej skrzynce wykotowej. W takim przypadku należy obejrzeć samicę, a szczególnie jej gruczoły mleczne. Silne nabrzmienie, zaczerwienienie sutek i brak mleczności świadczą o stanie zapalnym tych gruczołów. Należy wtedy przeprowadzić ich lekki masaż, aby spowodować wypływ mleka, i dosadzić do sutek króliczęta. Jeżeli samica ucieka, należy ją przytrzymać, dopóki nie nakarmi małych. Poronienia Najpoważniejszymi zaburzeniami związanymi z porodem są ronienia, rodzenie niedorozwiniętego potomstwa i kanibalizm. Poronienia zdarzają się najczęściej między 28 a 29 dniem ciąży. Powodem tego stanu mogą być choroby układu rozrodczego, zaburzenia w przemianie materii, duże niedobory białka oraz makro- i mikroelementów, zatrucia pokarmowe spowodowane zepsutą karmą, urazy mechaniczne i stresy psychiczne, np. zmiana klatki, nagły hałas. Ronienia są jednym z głównych powodów wykluczania samic ze stada. Odchów młodzieży do czasu odsadzenia W okresie pierwszych 3 tygodni życia królików jedynym ich pokarmem jest mleko matki. W związku z tym bardzo ważna jest mleczność samicy. Jest to cecha uwarunkowana dziedzicznie i można na nią wpływać w niewielkim stopniu. Króliczęta, które otrzymują dostateczną ilość mleka, szybko rosną i prawidłowo się rozwijają. Króliczęta niedożywione mają pomarszczoną skórę, zapadnięte brzuszki i próbują rozchodzić się po skrzynce wykotowej. Przy takim stanie należy dokonać oględzin samicy, jej gruczołów mlecznych. W przypadku stanu zapalnego są one nabrzmiałe, zaczerwienione i brak w nich mleka. Pomóc może tutaj lekki masaż gruczołów, co doprowadza do wypływu mleka. Laktacja może trwać do 6 tygodni, a jej szczyt przypada na pierwsze 18-20 dni. Jej długość zależy od systemu chowu, a w szczególności od żywienia. Jeżeli krycie samicy ma miejsce w 10-12 dniu po wykocie, laktacja może się skrócić. Na podstawie przyrostów królików w tym okresie można wnioskować o mleczności samicy. Oblicza się ją, korzystając z następującego wzoru: IM = (W2 + W1) x 2,5 (IM - ilość mleka wydzielanego w ciągu 21 dni laktacji, W2 - masa miotu w 21 dniu życia, W1 - masa miotu przy urodzeniu). Ze wzoru wynika, że na 1 g przyrostu masy ciała potrzeba 2,5 g mleka. Wydajność mleczna samicy pierwiastki w ciągu laktacji wynosi średnio 3000 g, przy drugim miocie wzrasta do 4000 g, utrzymując się na tym poziomie do 11 miotu, po czym następuje gwałtowny spadek mleczności. Mleko królicy jest bogate w składniki pokarmowe (białko - ok. 13%, tłuszcz - 10-12%, cukier - 1-2%), związki mineralne i witaminy, szczególnie z grupy B. Ma ono konsystencję śmietanki, białą barwę, jest lekko słone, bez zapachu. W lecie mleko jest nieco rzadsze. Zimą zmienia barwę na lekko żółtą, ze względu na nieco większą zawartość tłuszczu. Młode są karmione przez samicę raz, niekiedy dwa razy w ciągu doby, najczęściej w nocy. Króliczęta wiedzą, które strzyki są najbardziej zasobne w mleko i konkurują między sobą o dostęp do nich. Osesek w korzystnej sytuacji może pobrać mleko w ilości dochodzącej do 30% masy jego ciała. W przypadku niedoboru mleka młode króliki mogą biegać za matką przez cały dzień w poszukiwaniu strzyków. W 10. dniu życia młode króliki otwierają oczy, a około 18. dnia zaczynają wychodzić z gniazda i podjadać pokarm samicy. W 18. dniu zaczyna się też zmiana zębów u królików, która kończy się w 1. miesiącu. Praktycznie już w wieku 21 dni króliki zaczynają pobierać samodzielnie pasze. Odsadzanie młodych Zależnie od warunków chowu i systemu intensywności rozrodu, króliczęta odsadza się od matek w 4-6 tygodniu. Powinny one ważyć 500-600 g. Główną zasadą przy odłączaniu jest podawanie tych samych pasz, którymi były dokarmiane przy matkach. Wpływa to korzystnie na ich rozwój i zwiększa odporność. W praktyce hodowlanej stosuje się odsadzanie królicząt od matki, przenosząc je w inne miejsce. U rosnących królików następuje zmiana w zdolności wydzielniczej żołądka. Po odsadzeniu znacznie obniża się kwasowość treści żołądka, co powoduje obniżenie aktywności soków żołądkowych rozkładających pasze. Dlatego w tym początkowym okresie pasza nie może zawierać zbyt dużej ilości włókna, gdyż jest ono szczególnie trudno trawione przez króliczęta, ponadto obniża strawność innych składników. Największe straty królików następują w okresie okołoodsadzeniowym. Od 21. dnia życia młodych następuje spadek mleczności samic i króliki otrzymują mniej witamin. Ponadto między 3 a 5 tygodniem następuje gwałtowne obniżenie pH w żołądku zwierząt - od 3,5 do prawie 2,0. W związku z tym bardzo korzystne jest podawanie w tym okresie preparatów mikrobiologicznych bakteryjnych, które namnażają się w żołądku i w jelicie ślepym, wpływając na lepsze wykorzystanie włókna surowego oraz obumarłych bakterii i pierwotniaków. Zasady tuczu Moment odsadzenia jest okazją do przeprowadzenia oceny stada i kontroli masy ciała zwierząt, określenia płci i, w miarę potrzeb, identyfikacji (tatuowanie i kolczykowanie). Odsadzone króliki odchowuje się grupowo do wieku 3 miesięcy, potem należy je rozmieścić według płci. W okresie od urodzenia do 90 dnia króliki najintensywniej rosną i dzienne przyrosty masy ciała mogą wynosić od 28-40 g, w zależności od żywienia i królików dokonujemy w wieku 90 dni, przeznaczając najlepsze osobniki do dalszej hodowli, a pozostałe - na ubój. Króliki ras średnich, utrzymywane w warunkach intensywnego żywienia, w tym okresie mogą uzyskiwać wagę pow. 2,5 kg. Obsługa zwierząt Króliki są bardzo ufne wobec człowieka i nie ulegają tak bardzo stresom przy wszelkiego rodzaju zabiegach. Łatwo przyzwyczajają się do różnych odgłosów, chociaż niespodziewany hałas zlokalizowany w bliskiej odległości napawa je lękiem. Szczególnie niekorzystne wpływa on na samice ciężarne i w pierwszych dniach po wykocie. Ważnym elementem w obchodzeniu się ze zwierzętami jest umiejętne ich chwytanie i przenoszenie. Jedynym i właściwym sposobem chwytania królików podczas wyciągania z klatek jest ujmowanie ich za fałd skóry na grzbiecie. W przypadku królików cięższych dodatkowo podkładamy rękę pod brzuch i tylne nogi. Nigdy nie należy wyciągać królika z klatki za uszy. Systematycznie trzeba prowadzić kontrolę stanu zdrowotnego stada. Należy obcinać nadmiernie wyrośnięte pazurki, a także sprawdzać, czy nie występują uszkodzenia zębów. Przy nieprawidłowo rozwiniętym uzębieniu króliki nie mogą normalnie pobierać paszy i źle przebiega trawienie. Wyrośnięte siekacze wyrównuje się cążkami lub nożycami. Takie zwierzęta przeznacza się ostatecznie do uboju, ponieważ królików z wadą zgryzu nie zostawia się do dalszej hodowli. Należy też sprawdzać stan uszu, aby w porę zauważyć ewentualne wystąpienie świerzbu. Zbyt dużą ilość woskowiny w uchu usuwa się tamponem. Honorata Repeć Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli Jeden z 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego w kraju. LODR prowadzi doradztwo rolnicze obejmujące działania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, mające na celu poprawę poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów zadań uwzględnia kierunki rozwoju wyznaczone w regionalnych i lokalnych programach rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, ustalonych przez właściwe organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego. Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj

Encephalitozoon Cuniculi test pochodzi z Chochliczej strony Chorobie tej poświęcam szczególną uwagę, gdyż nasz drugi króliczek - Kropka - pokicała z powodu na tęczowy most. Był to młodziutki króliczek, który nie potrafił obronić się przed chorobą. Mam nadzieję, że tam gdzie jest nasza Kropka jest Jej dobrze, kica teraz z innymi królikami, nie ma tam bólu i chorób... Małgosia. Encephalitozoon cuniculi (w skrócie E. cuniculi) jest pasożytem dotykającym różne gatunki zwierząt. W przypadku królików nie można znaleˇć wspólnych reakcji organizmu na ten pasożyt. jest przenoszony poprzez mocz i reprodukowany w nerkach. Może być w organiˇmie królika i nigdy się nie ujawnić albo zainfekować system nerwowy i inne organy. Większość objawów pojawia się kiedy pasożyt zdążył zaatakować ośrodkowy układ nerwowy. Objawy : tzw . head tilt czyli krzywy łepek, paraliże, porażenia, niedowład i zmiany w zachowaniu się królika. Należy dodać, iż te same objawy mogą wskazywać na inne choroby. W niektórych populacjach 80% królików ma pozytywny wynik na obecność E- cuniculi , a króliki te nie okazują żadnych objawów choroby, mogą nigdy nie mieć klinicznych objawów choroby. Jedynym sposobem, aby zdiagnozować, czy jest aktywny w organiˇmie królika, jest obserwacja mikroskopowa pobranej surowicy krwi królika na obecność kłaczków, a i wtedy nie wiemy, gdzie pasożyt się przemieścił. Wśród wetwrynarzy jest wiele kontrowersji w sposobie i skuteczności leczenia. Kilka lat temu pojawiły się artykuły o używaniu leków takich jak oxibendazole - jednakże obecne badania wskazały, iż lek ten jest ˇle tolerowany przez króliki, nie ma gwarantowanego leku, który mógłby wyleczyć królika z E. cuniculi. Zazwyczaj uszczerbek ma miejsce, kiedy pasożyt zaatakuje mózg, wątrobę czy śledzionę i wtedy objawy zmniejszają się bądˇ nasilają się, królik wraca do zdrowia; przy czym zdarza się pełny powrót do zdrowia. Zdarza się, iż niektóre króliki jeszcze długo póˇniej wykazują objawy choroby (paraliże , odrętwienia). Ogólnie uważa się, iż króliki po 3 roku życia mają większe szanse na wyleczenie niż króliki młode. Tak też było i w przypadku naszej Kropki - był to młodziutki króliczek , objawy wystąpiły nagle i zestaw pierwszej pomocy polecony przez weterynarzy nie pomógł. Kropka miała zrobiony test na obecność E. cuniculi i okazał się niestety pozytywny. Pomimo, iż wyglądała znacznie lepiej, odeszła nagle i teraz pozostaje w naszej pamięci. E. cuniculi - co powinienes wiedzieć? jest przenoszona przez mocz królika: królik może się zarazić od innego królika lub zainfekować od królika- matki zainfekowane zwierzątko nie zaraża innych po tym jak opóści nerki atakuje takie organy, jak nerki, wątrobę, śledzionę i ośrodkowy układ nerwowy zarodniki z zainfekowanego moczu mogą pozostawać w otoczeniu przez okres 1 miesiąca (nawet po dezynfekcji) pasożyty mogą infekować i być przenoszone przez wiele innych zwierząt, ale żadko jest to kliniczną przyczyną choroby innych zwierząt (oprócz królików) na terenie USA zanotowano dużą ilość zainfekowanych królików, ale tylko u kilu odnotowano zejścia śmiertelne spowodowane bezpośrednio E. cuniculi króliki, które są bardziej oswojone, bardziej okazują objawy choroby neurologiczne szkody mogą być widoczne długo po tym, jak pasożyt opuści nerki test pozytywny na obecność pasożytów oznacza, że zwierzę zostało zainfekowane, co z drugiej strony nie oznacza, że zdrowo wyglądający królik musi pokazać symptomy choroby; w niektórych populacjach 80% królików przechodzi testy na E. cuniculi pozytywnie, nie wykazując żadnych objawów choroby test serologiczny pokaznuje odpowiednią odporność, ale nie rozróżnia wczesnej infekcji od długiej infekcji lub infekcji chronicznej. Co na ten temat powiedziała dr Milena Wojtyś? - przeczytaj, to ważne! " ... Jeśli chodzi o Encephalitozoon cuniculi to niestety w Polsce statystyki wyglądają tragicznie. Wśród moich pacjentów - diagnozowanych niestety bez pomocy testów serologicznych - śmiertelność wynosi około 50%. Mówi się, że większość populacji króliczej jest zarażona bezobjawowo tym pierwotniakiem. Niestety, nie Wszyscy godzą się na długie i kosztowne leczenie, a co dopiero mówić o eksperymentalnym badaniu krwi na obecność przeciwciał. Podaje się leki typu: albendazol czy oxbendazol. Ja wolę metronidazol ... " Pani dr Milenie Wojtyś serdecznie dziękuję za list i uzyskaną od Niej pomoc. Temat E. cuniculi wzbudza wśród weterynarzy wiele kontrowersji i pozostaje niewiadomą jak dokładnie leczyć królika; w niektórych ˇródłach choroba ta jest porównywana z chorobą AIDS u ludzi: nie ma pewnych środków, które mogłyby wyleczyć królika, a także nie ma pewności, że królik jest tylko nosicielem, a nie chorym królikiem. Wobec powyższych faktów, ten dział został przeze mnie opracowany w oparciu o wiele ˇródeł (niestety w książkach, które posiadam znajdowały się jedynie krótkie wzmianki o tej chorobie) : " The Rabbit Handbook " autorstwa Karen Gendron wyd. Barron's ISBN 0- 7641 - 1246 -5 artykuł HRS autorstwa Marinell Harriman w konsultacji z Carolynn Harrey, DVM i Cynthia Besch - Williford, DVM, PhD - oryginalny tekst można przeczytać na stronie artykuł HRS autorstwa Dana M. Krempels, - oryginalny tekst można przeczytać na stronie artykuł HRS autorstwa DVM Susan A. Brown - oryginalny tekst można przeczytać na stronie artykuł HRS w tej samej autorki. poprawione dnia 7 styczeń 2003 dzięki uprzejmości lek. wet. Mileny Wojtyś - pani doktor serdecznie dziękuję za Jej czas i naniesione poprawki. Polska wersja tekstu pochodzi z Chochliczej strony, tekst przetłumaczony przez Małgosię. Data przyłączenia tekstu do Uszatej strony: 3 grudnia 2003.

Jak królik okazuje miłość? Jakie zachowanie królika możesz zaobserwować, gdy się boi, jest szczęśliwy lub chce się po prostu pobawić? To wiedza, która z pewnością Ci się przyda. Dzięki temu będziesz mógł zapewnić swojemu pupilowi najlepszą możliwą opiekę. Jak zatem komunikuje się z Tobą królik? 1. Mowa królika – co chce powiedzieć Ci pupil? 2. Skakanie 3. Tupanie 4. Ruchy nosem 5. Lizanie 6. Leżenie na pleckach 7. Zamieranie w bezruchu 8. Bezwładne rzucanie się na bok 9. Zgrzytanie zębami 10. Mowa królika – podsumowanie Mowa królika – co chce powiedzieć Ci pupil? Królik to zwierzątko, które jest w stanie powiedzieć Ci naprawdę wiele o sobie. Przeżywa wiele emocji, ale wcale nie chowa ich przed całym światem. Wręcz przeciwnie, chętnie się z Tobą nimi dzieli. Wystarczy chwila obserwacji, by wiedzieć, w jakim humorze jest królik. Naucz się rozpoznawać sygnały, które Ci wysyła. Niektóre mogą być widoczne na pierwszy rzut oka, inne całkiem subtelne. Nadal jednak, jeśli tylko chcesz, szybko nauczysz się je odróżniać i na nie reagować. Skakanie Skakanie to aktywność, która najbardziej kojarzy się z królikiem. Te skoki mogą Ci jednak dać coś do zrozumienia. Prawdziwy pokaz akrobatyki – skakanie z piruetami, obracaniem w powietrzu, szerokim rozstawem łapek czy energiczne odbijanie się po całym pokoju to oznaka… dzikiej radości Twojego królika. Ma dobry humor i chce Ci go pokazać, podzielić się swoją radością, więc skacze. I robi to naprawdę pociesznie. Tupanie Tupanie kojarzy się z królikami prawie tak samo, jak skakanie. Niebezpodstawnie! Faktycznie królikom często się to zdarza. Królik tupie z kilku powodów. Po pierwsze, tupanie to oznaka niezadowolenia i złości. Twój pupil mógł poczuć się obrażony, niedoceniony lub zazdrosny. Po drugie, tupanie może być sygnałem ostrzegawczym – królik może tupać, gdy boi się i czuje zagrożony. Tupaniem chce Cię ostrzec przed niebezpieczeństwem. Jeśli królik tupie często, a przy tym też kuli się lub zaczyna jednocześnie zgrzytać ząbkami to może być oznaka bólu brzuszka. Jeśli zauważysz takie objawy, koniecznie zabierz królika do lekarza weterynarii. Ruchy nosem Mowa królika może być też bardziej subtelna. Sam ruch noska może Ci dużo powiedzieć o tym, na co ma ochotę Twój pupil, poprzez trącanie nosem chce zwrócić na siebie Twoją uwagę. Sugeruje Ci, że tęskni za Twoim towarzystwem i Twoją uwagą. Chce byś się z nim pobawił lub go pogłaskał. Poruszanie noskiem też wyraża więcej emocji, niż możesz podejrzewać. Może oznaczać zaciekawienie i chęć dowiedzenia się, co na przykład trzymasz w dłoni. Jednak im szybciej królik porusza noskiem, tym większy strach i stres go dręczy. Króliki są bardzo ostrożne, nosek pozwala im wyczuć zagrożenie już z daleka. Lizanie Zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego królik liże człowieka? Czasami, zamiast Ciebie, może też lizać przedmioty, które noszą na sobie Twój zapach. Dlaczego? Bo Cię bardzo kocha! Lizanie to sposób na pokazanie swojej miłości i chęć sprawienia Ci przyjemności. To naturalne zachowanie królików, które między sobą, jeśli tylko darzą się wielkim uczuciem, zachowują się dokładnie tak samo. Leżenie na pleckach Królik, który leży na plecach to bardzo miły widok. W takich momentach Twojemu królikowi też jest bardzo przyjemnie. Czuje się całkowicie zrelaksowany i bezpieczny. Niczego się nie boi, niczym się nie martwi i nie czuje zagrożenia. W ten sposób zachowują się króliki, które są szczęśliwe i po prostu cieszą się swoim życiem. Brzuszek to bardzo wrażliwy punkt ciała. Gdy królik odsłania go w Twoim towarzystwie i wyleguje się w takiej pozycji, znaczy, że bardzo Cię kocha i bezgranicznie Ci ufa. Zamieranie w bezruchu Co robi królik, gdy się boi? Oczywiście ucieka. To prawdziwy mistrz ucieczek, który przemieszcza się naprawdę bardzo szybko. Jednak nie zawsze widzi dla siebie szansę na ucieczkę. Wtedy po prostu… zamiera w bezruchu. Przywiera też do podłoża i kładzie uszy płasko na plecach. Jeśli widzisz, że Twój królik jest w takim stanie, pozbądź się źródła strachu. Jeśli natomiast reaguje tak na Ciebie, bo – na przykład – niedawno u Ciebie zamieszkał, daj mu trochę czasu i zostaw go w spokoju. Takie zachowanie też wypływa prosto z natury królika. W naturze większość drapieżników reaguje na ruch. Skamieniały królik, który przylega do podłoża, ma nadzieję, że nie zostanie zauważony lub zostanie zlekceważony przez niebezpieczeństwo. Bezwładne rzucanie się na bok Jeśli masz królika, na pewno zauważyłeś, że czasami rzuca się w bok jakby był bezwładny i przestaje się ruszać. Czy to źle? Absolutnie! To bardzo częste zachowanie radosnych, choć zmęczonych królików. Dlatego takie zachowanie możesz najczęściej zaobserwować po zabawie. Twój długouch po prostu się zmęczył i nie chciał tracić czasu, który mógł przeznaczyć na sen i regenerację. Dlatego rzuca się w bok i praktycznie w locie zasypia. Często jest mu praktycznie wszystko jedno jak leży. To też znak, że królik czuje się dobrze i bezpiecznie. Nie dość, że się pobawił, to jeszcze nie musi się martwić o miejsce do spania, bo każde jest dla niego tak samo dobre i bezpieczne. Zgrzytanie zębami Czasami możesz też zobaczyć, jak Twój królik zgrzyta zębami. Robi to delikatnie, choć wyraźnie. O czym to świadczy? Jeśli go akurat gładzisz i przytulasz, to oznaka tego, że Twojemu królikowi jest po prostu dobrze. Nawet więcej niż dobrze. Twój królik w takich sytuacjach czuje się tak, jakby trafił prosto do króliczego raju. Tutaj jednak musisz być czujny i ostrożny. Czasami zgrzytanie ząbkami może oznaczać, że Twój królik cierpi z bólu. To bardzo prawdopodobne, jeśli jednocześnie kuli się, trzęsie lub próbuje schować. Wtedy nie zwlekaj, zabierz swojego długoucha jak najszybciej do lekarza weterynarii. Mowa królika – podsumowanie To nieprawda, że nie da się porozumieć z królikami. Mowa królika wcale nie jest tak trudna, jak mogłoby się wydawać, ponieważ, jak się okazuje, króliki wysyłają jasne komunikaty. Radość, złość, zazdrość, strach, niezadowolenie, przyjemność – emocje królika też należą do tych złożonych. Twój królik bardzo chętnie się z Tobą nimi dzieli. Wystarczy tylko odrobina wiedzy i cierpliwości. Tyle wystarczy, żebyś czytał ze swojego królika niemal jak z otwartej księgi.

Króliki sygnalizują swój nastrój i emocje głównie za pomocą mowy ciała. Aby właściwie zinterpretować zachowanie królika, konieczne jest zapoznanie się z charakterystycznymi sygnałami wysyłanymi przez te zwierzaki, a także uważna obserwacja naszego pupila. Z czasem opiekun będzie potrafił coraz lepiej „dogadywać się” ze swoim królikiem. Mowa króliczego ciała Króliki sygnalizują swój nastrój i emocje głównie za pomocą mowy ciała. Aby właściwie zinterpretować zachowanie królika, konieczne jest zapoznanie się z charakterystycznymi sygnałami wysyłanymi przez te zwierzaki, a także uważna obserwacja naszego pupila. Z czasem opiekun będzie potrafił coraz lepiej „dogadywać się” ze swoim królikiem. Zgrzytanie zębami Jeśli królik zgrzyta zębami delikatnie i cicho, oznacza to zazwyczaj zadowolenie. Zwierzę zachowuje się tak najczęściej podczas głaskania czy innych pieszczot. Jeśli zgrzytanie jest głośne, a ciało zwierzątka jest skulone i napięte, jest to reakcja na ból. Należy wówczas szybko zabrać królika do lekarza weterynarii, aby ustalić przyczynę bólu. Biegi, podskoki, obroty w powietrzu Jeśli zwierzę zabawnie zrywa się do biegu, a podczas biegu wykonuje dzikie podskoki i obroty w powietrzu jest to oznaka dobrego samopoczucia. Jest to sposób zabawy u królików i zachowanie takie świadczy o ich dobrym zdrowiu i zadowoleniu. Tupanie Tupanie jest zachowaniem, które ma na celu ostrzeżenie przed zagrożeniem. W naturze w ten sposób ostrzega się resztę stada, gdy zbliża się np. drapieżnik. W warunkach domowych przestraszony królik może próbować ostrzec przed np. przyjściem gości, głośnym dźwiękiem dochodzącym z ulicy, trzaśnięciem drzwiami, dzwonkiem do drzwi, dźwiękiem telefonu itp. Jeśli nasz zwierzak jest wyjątkowo nerwowy, najlepiej ustawić jego klatkę w najbardziej zacisznym, spokojnym miejscu w domu, aby nie czuł się bezustannie czymś zagrożony. Inną przyczyną tupania może być chęć przywołania opiekuna. Przewracanie się na bok Często królik podczas intensywnej zabawy nagle głośno przewraca się na bok. Nie oznacza to, że coś go zabolało, ani że źle się czuje. W ten sposób zwierzątko głośno obwieszcza, że właśnie rozpoczęło odpoczynek. Siadanie z podkurczonymi łapkami Niektóre króliki odpoczywają w pozycji siedzącej z podkurczonymi łapkami. Taka forma odpoczynku jest dość często spotykana u zwierząt, które jeszcze nie zdążyły się do końca zadomowić w nowym miejscu i muszą być czujne nawet w chwili relaksu. Chrapanie podczas snu Pochrapywanie podczas snu może być skutkiem przerośniętego podniebienia. Oczywiście tylko wtedy, jeśli zwierzak nie cierpi z powodu jakiejś infekcji, nie kicha, nie kaszle. Przerośnięte podniebienie nie jest żadną chorobą i nie jest konieczna interwencja weterynarza. To po prostu cecha budowy niektórych królików. Kładzenie nisko głowy Najczęściej obserwujemy niskie kładzenie głowy podczas pieszczot i głaskania. Jest to oznaka uległości i przyzwolenia na pieszczoty. Królik wyraża w ten sposób, że nasza pozycja jest pozycją dominującą. Częste głaskanie królika prowokuje go do przyjęcia takiej uległej pozy, co pomaga uniknąć ewentualnej rywalizacji z człowiekiem o dominację w stadzie. Podbieganie z położonymi uszami i wysuniętą głową Jeśli królik biegnie szybko w naszą stronę, z położonymi uszami i mocno wysuniętą do przodu głową, oznacza to atak. Atak całkiem „na poważnie”, dlatego należy uważać, gdyż rozzłoszczony królik potrafi bardzo mocno pogryźć. Przyczyn takiego zachowanie jest wiele: obrona terytorium, strach, ból, choroba, chęć rywalizacji itp. Nigdy nie wolno odpowiadać agresją na agresywne zachowanie królika (bić go, krzyczeć), gdyż możemy zestresować zwierzątko jeszcze bardziej. Wydawanie „bzyczących” dźwięków Jest to oznaka podniecenia seksualnego u królików. Zachowanie takie występuje w połączeniu z dreptaniem zwierzęcia wokół nóg opiekuna. W ten sposób objawia się u tych zwierząt pożądanie. Zachowanie takie może być intensywne i nawet przeradzać się w próby kopulacji (możemy zostać wtedy boleśnie pokaleczeni, gdyż królik zwykle chwyta zębami obiekt pożądania, próbując go przytrzymać). W celu wyeliminowania takich zachowań najlepiej poddać zwierzątko zabiegowi kastracji lub sterylizacji. Głośne węszenie Głośne węszenie może oznaczać zainteresowanie jakimś zapachem i chęć zlokalizowania źródła tego zapachu. Jednak czasami zachowanie takie oznacza niezadowolenie. Wtedy królik usiłuje przekazać, że chce abyśmy wyeliminowali przyczynę jego niezadowolenia. Często obserwujemy głośne węszenie, gdy chcemy posprzątać klatkę, w której właśnie przebywa nasz pupil. Króliki są zwierzętami bardzo silnie przywiązanymi do własnego terytorium, dlatego potrafią zaciekle bronić swojej klatki (jest to odpowiednik „nory”). Lepiej nie niepokoić dłużej węszącego królika i posprzątać klatkę, gdy zwierzaka w niej nie będzie. W przeciwnym wypadku możemy narazić się na agresywny atak ze strony pupila. Trącanie nosem Gdy nasz zwierzak trąca nas nosem, jest to zazwyczaj zachęta do zabawy lub pieszczot. Może też oznaczać chęć zwrócenia na siebie uwagi. Głośny pisk lub krzyk Jest to bardzo niepokojący sygnał. Oznacza skrajne przerażenie i desperację zwierzęcia. W naturalnych warunkach zwierzęta te nie wydają takich dźwięków prawie wcale – zazwyczaj dzieje się to tuż przed śmiercią, gdy właśnie zostały zaatakowane przez drapieżnika. Jeśli królik reaguje tak na swojego opiekuna, należy koniecznie zmienić swoje postępowanie wobec zwierzęcia. Jeśli jest to reakcja na inne zagrożenie (np. na naszego psa lub kota), należy ograniczyć kontakt królika z czynnikiem, który go tak mocno przeraża. Przygryzanie Przygryzanie może oznaczać zdenerwowanie i gniew. Może też oznaczać zniecierpliwienie (np. królik ma dosyć naszych pieszczot lub chce, abyśmy odstawili go na ziemię). Lekkie przygryzienie może oznaczać, że zwierzak ma ochotę na jakiś smakołyk. Jeśli zostaliśmy ugryzieni podczas karmienia z ręki, królik mógł uznać naszą rękę za kawałek jedzenia (zwierzaki te nie widzą zbyt dobrze z bliska). Pocieranie brodą o przedmioty W brodzie królików znajdują się gruczoły zapachowe. Jeśli królik pociera brodą o różne przedmioty, znaczy w ten sposób teren. Nie należy się takim zachowaniem niepokoić. Obsikiwanie terenu Obsikiwanie przez królika terenu silnym strumieniem moczu jest sposobem znaczenia terytorium. Zdarza się najczęściej u samców, jednak występuje niekiedy również u samic. W zależności od nasilenia instynktu terytorialnego danego królika obsikiwanie takie może być bardzo intensywne lub nie występować wcale. Poddanie zwierzęcia zabiegowi kastracji lub sterylizacji może złagodzić nieco potrzebę znaczenia terytorium, ale nie zawsze udaje się wyeliminować takie zachowania. Zostawianie bobków poza kuwetą Posiadanie królika wiąże się z obecnością jego bobków w różnych miejscach mieszkania. Jeśli zwierzę wszędzie zostawia bobki może to wynikać z chęci znaczenia terytorium lub po prostu świadczy o tym, że zwierzątko jest nieporządne. Nauka czystości i załatwiania potrzeb w kuwecie powinna wyeliminować niepożądane zachowanie, jednak musimy liczyć się z tym, że królik zawsze będzie trochę brudził poza kuwetą. Polecane produkty data publikacji artykułu: 2009-07-13 Popularne teraz Komentarze

Przedstawimy tutaj najczęstsze choroby, jakie mogą spotkać królika. Objawy, rozpoznanie, leczenie, rekonwalescencja ZATKANIE/ ZATOR U KRÓLIKA Najczęstszym i zarazem najpoważniejszym , występującym u królików problemem ze strony przewodu pokarmowego , jest zatkanie czyli zator . Głównym objawem jest zaprzestanie bobkowanie lub małe, suche, połączone włoskami bobki, wzdęty lub twardy brzuszek, zaprzestanie pobierania pokarmu ( czasami odmawianie nawet smakołyków), osowiałość, apatia, chowanie się, pozycja "na kurę". Poprzez niewłaściwą dietę ( zbyt małej ilości siana), niesystematyczne wyczesywanie nadmiaru futra, połknięcie ciała obcego itp. żołądek naszego ulubieńca może obciążyć się zbyt mocno lub wręcz zablokować się. Wtedy królik przestaje robić bobki lub zaczyna robić bobki połączone łańcuszkiem sierści , ma mniejszy apetyt, wzdęty brzuszek, jest apatyczny i osowiały. W takiej sytuacji należy niezwłocznie udać się do lekarza aby palpacyjnie zbadać żołądek i jelita , podać kontrast a następnie po kilkunastu godzinach zrobić RTG aby sprawdzić czy treść pokarmowa przesuwa się. Czasami udaje się prostymi sposobami "odetkać" i ruszyć perystaltykę jelit. Przy początkowym stadium , z metod domowych możemy spróbować podawania Espumissanu lub Boboticu ( przy wzdęciu) , przegotowanego i wystudzonego kleiku z siemienia lnianego ( samo siemię nic nie daje!) przy lekkim przyblokowaniu bobkowania, soku z ananasa ( ananasa i papai) na lepsze trawienie, , podawanie włóknistych pokarmów, nawadnianie , masowanie brzuszka. Nie mamy jednak zbyt dużo czasu ( domowym sposobem można próbować góra jeden dzień) i należy wprowadzić leczenie gastrokinetykami czyli środkami , które mają za zadanie spowodować skurcze jelit i ścian żołądka, aby strawiony pokarm przesuwał się dalej i w końcu został wydalony np. metoclopramid, gasprid, polstygmina. Wskazane jest też nawadnianie zwierzaka. Leczenie i ordynację lekó prowadzi kóliczy weterynarz do którego musimy się neizwłocznie udać, jeśli problem naszego pupila utrzymuje się dłużej niż 1 dzień. Jeśli leki nie dają efektu, jedynym rozwiązaniem jest poważna operacja chirurgiczna - gastrotomia, czyli odbarczanie żołądka poprzez rozcięcie go i usunięcie zalegającej treści. Po zabiegu gastrotomii królik wymaga specjalnej troski- jest osłabiony i przez kilka dni nie może przyjmować pokarmów stałych. Stosowana jest wówczas płynoterapia- uszak "dokarmiany" jest dożylnie kroplówkę wraz z odżywkami i witaminami . Przez pierwsze 2-3 dni z reguły nie wolno podawać nawet wody! Od trzeciego dnia podajemy stopniowo wodę i jeśli jest ok, królik może pić i powoli spożywac rozwodnioną karmę ratunkową. Podajemy też Bio-Lapis, Lakcid lub Trilac z wodą a od 4 doby rozwodniony Herbi Care lub Rodi Care. Z każdym dniem powolutku zagęszczamy pokarm tak, aby max w 7-10 dniu podawać już sianko, zioła i warzywa. Jeśli podczas zabiegu chirurg zauważy na ścianach żołądka wrzody lub stan zapalny, dodatkowo królik będzie dostawał leki osłonowe oraz neutralizujące wydzielanie kwasów w żołądku np. Ranigast, Solvertyl, Controloc, Bioprazol, Allugastrin. Łagodząco działa też wodnisty roztwór z siemienia lnianego. Jak poznać, że dzieje się coś złego? Objawy są różne, ale do najczęstszych należą: - zaprzestanie jedzenie lub jedzenie coraz mniejszych ilości - brak bobków lub bobki malutkie i suche - bobki posklejane w łańcuszki - biegunka - bobki połączone żelem lub ciemna brzydko pachnąca maź - wzdęty brzuch - twardy lub ciastowaty żołądek - królik pokłada się - królik nie jest w stanie się położyć bo wzdęty żołądek naciska mu na tchawicę Jakie badania zrobić? - w domu możemy sprawdzić palpacyjnie po lewej stronie pod żebrami czy żołądek nie jest twardy bądź ciastowaty - badanie u weta - podanie kontrastu i zdjęcie RTG w odstępie kilku godzin ( pozwala to sprawdzić czy kontrast przemieszcza się przez przewód pokarmowy ) - badanie krwi ( parametry wątrobowe oraz nerkowe) - usg przewodu pokarmowego, sprawdzenie stanu wątroby, śledziony , trzustki, żołądka i jelit - badania bobków pod kątem kokcydiozy - odrobaczenie ( jeśli królik jest zdrowy , układ pokarmowy pracuje) ZĘBY Królicze zęby rosną całe życie. Dlatego też , królik musi całe życie zęby ścierać poprzez żucie i rozcieranie pokarmów. Królik absolutnie nie ściera zębów poprzez gryzienie wapienek, kolb czy soli. Te produkty są zakazane i szkodliwe a poza tym nie mają absolutnie żadnego wpływu na ścieranie zębów. Królik powinien mieć całą dobę dostępne dobrej jakości swieże i suche sianko, zioła, gałązki, suszki. Korzeń mniszka lekarskiego, cykoria, topinambur, pasternak są faworyteami królików a przy okazji wspomagają także ścieranie zębów. Gałązki, najlepiej świeże i soczyste, bo takie kochają króliki, wskazane są gałązki drzew owocowych i liściastych takich jak leszczyna, wierzba, jabłoń, grusza, lipa., Zakazane są gałązki drzew iglastych np. jodła czy sosna ( dąb także ) oraz owocowych pestkowych np. czereśnia, morela, wiśnia , jarzębina. Jak poznać, że królik ma problem z zębami? Objawy są różne, ale do najczęstszych należą: - przerost siekaczy - przerost pozostałych zębów ( podczas kontroli u weta) - zaprzestanie jedzenie lub jedzenie coraz mniejszych ilości - zaprzestanie lub trudność w jedzeniu twardych pokarmów - jedzenie tylko jedną stroną lub przekręcanie pyszczka na jedną stronę podczas jedzenia - ślinienie się - brzydki zapach z pyszczka - lzawienie z oczka - zgrubienia na żuchwie - wybrzuszenia i guzki pod brodą, na żuchwie, na policzku Jakie badania zrobić? - w domu możemy sprawdzić systematycznie macając obie strony pyszczka czy sa symetryczne, bez wypustek - regularnie kontrolować zeby u weterynarza specjalisty - wykonanie zdjęcia rtg - zapewnienie ścierających zęby pokarmów Encephalitozoon Cuniculi czyli EC Encephalitozoon cuniculi czyli skrócie E. cuniculi lub to najpoularniejszy i najbardziej groźny dla królików pasożyt. jest reprodukowany w nerkach i najczęściej przenoszony przez mocz. Zarazić zatem zwierze może się bardzo łatwo i szybko. Pasożyt atakuje głównie ośrodkowy ukłąd nerwowy , wtedy też pojawiają sie objawy klasyczne czyli kręcenie się w kółko, skret główki, problemy z równowagą, oczopląs, paraliż, niedowład. Często niedoświadczeni lekarze weterynarii , nie znający ani choroby ani objawów ani leczenie, diagnozują jako problemy neurologiczne lub efekty upadków. Prawda jest taka, że objawy te mogą świadczyć także o innych chorobach lub urazach, ale trzeba wykluczyć lub potwierdzić najpierw, gdyż nieleczona choroba prowadzi do śmierci. Jeśli tylko zauważymy wyżej wymienione objawy, należy zabezpieczyć uszaka i zapewnić mu ciepło. W tym celu najlepiej umieścić go na miękkim kocyku, z termoforem, w mniejszym pomieszczeniu aby nie zrobił sobie krzywdy. Może to być np. transporter lub mała klatka. Niezwłocznie należy się udać do króliczego weterynarza w celu wykonania badania krwi w kierunku oraz podania leków i wdrożenia terapii ( podawanie leków trwa 21-28 dni). Jeśli w Twoim miejscu zamieszkania nie ma króliczego weta a najbliższy jest w odległości uniemożłiwiajacej szybkie dotarcie, musisz pojechać do najbliższego weterynarza i poinformować o podejrzeniu tej konkretnej choroby. Możesz też poprosić lekarza o kontakt z wetem króliczym w celu omówienia objawów i leczenia. Schemat leczenia jest dość prosty ( Fenbendazol lub Albendazol, Antybiotyk i/lub steryd zależnie od sytuacji) a leki dostęne także u weta psio-kociego, tak więc potrzebna jest głównie wiedza i zaangażowanie opiekuna. Pamięta!!! Choremu królikowi należy zapewnić spokój i ciszę, gdyż uszak jest zdezorientowany, wystraszony i "kręci mu się w głowie". Co MUSISZ wiedzieć o EC? jest zaraźliwą chorobą przenoszona jest poprzez mocz królika (króliki mogą się zarazić od innego królika lub już jako osesek od matki lub ojca, jeśli któreś jest chore ) pozostałości moczu mogą tworzyć źródło infekcji nawet przez kilka tygodni po dezynfekcji atakuje i uszkadza przede wszystkim ośrodkowy układ nerwowy i nerki, ale często uszkadzane są takę inne organy jak np. wątroba ( zawsze podczas terpai nalezy podawać suplementy wspomagające pracę wątroby ) pozostałości choroby mogą utrzymywać się długo lub nawet całe życie po zakończeniu leczenia najbardziej popularne objawy to skręt główki, oczopląs, zaburzenia równowagi, kręcenie się w kółko ale są też praktycznie bezobjawowe przypadki, gdzie zaczyna się od "zawieszek"królika, zmniejszeniem ruchliwości i skakania oraz problemów z nerkami. leczenie należy wdrożyć jak najszybciej po zauważeniu objawów ( liczy się każda godzina) większość królików jest nosicielem ale nie u każdego choroba sie uaktywnia pozytywny wynik badania krwi w kierunku nie musi dawać objawów choroby

Encephalitozoonoza (kunikuloza, EC) wywoływana jest przez wewnątrzkomórkowego pasożyta, należącego do grupy Mikrosporydia (Wasson, 2000). Są to wysoce wyspecjalizowane jednokomórkowe organizmy eukariotyczne posiadające jądro komórkowe, pasożytujące wewnątrz komórek innych eukariotów. Ich pozycja systematyczna zmieniała się wraz z rozwojem wiedzy na ich temat. Przez pewien czas klasyfikowane były jako pierwotniaki formujące spory (Sporozoa). W świetle obecnych badań molekularnych i filogenetycznych uważa się, że mikrosporydia są raczej blisko spokrewnione z grzybami (Keeling, 2002). Na infekcję podatne są ssaki oraz ptaki. Głównym żywicielem pasożyta jest królik. Na zdjęciu po lewej widoczna spora Microsporidium z wystrzeloną cieniutką rurką, wbitą w komórkę eukariotyczną. Poprzez tą rurkę spory przesyłają zainfekowaną sporoplazmę do atakowanej komórki. Obraz widziany poprzez mikroskop elektonowy. Encephalitozoon cuniculi opisany został po raz pierwszy na przykładzie młodych królików z porażeniem ruchowym, u których wywołał ziarniniakowe zapalenie mózgu. Miało to miejsce w 1922r (Wright, 1922) Ze względu na odmianę rybosomalnego RNA i kariotypu, zostało podzielone na 3 szczepy (Schoeb, 2007) Każdy z nich ma odmiennego docelowego gospodarza. Szczep I (kariotyp A,B i C) uważa się za „szczep króliczy”, był izolowany od królików, ludzi oraz II (Kariotyp F) uważa się za „szczep mysi” – był izolowany od dla myszy i lisów błękitnychSzczep III (kariotyp D i E) uważa się za „szczep psi” i był izolowany zarówno dla psów jak i dla ludzi. Wszystkie 3 typy izolowane były od ptaków (Bednarska, 2012) U królików w naturalnych warunkach stwierdzano jak dotąd tylko zakażenie szczepem I, wiadomo jednak, ze są wrażliwe również na zakażenie szczepem II i III (Mathis et al. 2005) Spory są owalne, niewielkich rozmiarów (1,5×2,5 µm), otoczone grubą błoną komórkową. Spora ma bardzo charakterystyczną budowę wewnętrzną i jest najbardziej charakterystyczną postacią mikrosporydiów. Zawiera zwiniętą, drożną nić biegunową oraz zarodek, zwany sporoplazmą. Ma ona zdolność do przebywania poza komórką żywiciela, jest postacią dyspersyjną (rozprzestrzeniającą się), inwazyjną i diagnostyczną. Gdy aktywacja spory wewnątrz zaatakowanego organizmy zostanie rozpoczęta, wzrasta ciśnienie wewnętrzne, co prowadzi do pęknięcia spory i wystrzelenia obecnej w niej nici i wbicia się jej w atakowaną komórkę. Sporoplazma przeciska się przez wnętrze nici i lokuje w cytoplazmie komórki żywiciela. Tam przekształca się w mało zróżnicowanego meronta, który rozmnaża się drogą kolejnych podziałów. Meronty przekształcają się w sporonty, w których powstają sporoblasty, z których tworzą się spory. Cykl życiowy u gospodarza trwa około trzech tygodni, po tym czasie spory są uwalniane. Wydostają się do układu krążenia i tą drogą szerzą się po organizmie lub do światła kanalików nerkowych (gdzie następnie wydalane są z moczem). DROGI ZARAŻENIA Infekcja rozprzestrzenia się drogą horyzontalną (przez kontakt bezpośredni bądź zanieczyszczone środowisko). Największa liczba spor jest wydalana z moczem bezpośrednio po zarażeniu, ale obecność spor stwierdzono także w kale i wydzielinie z dróg oddechowych. Najczęściej zarażenie następuje drogą doustną, zdecydowanie rzadziej drogą aerogenną (Gabrisch 2009, Katkiewicz 1989). Naturalnym sposobem zarażania się królików jest droga pokarmowa – poprzez zjadanie spor, które zostały wydalone z moczem (Suckow, 2012). Opisywane są również śródmaciczne zakażenie W takim przypadku spory zasiedlają zwykle przednią torebkę soczewki. Wydaje się, że ta droga zakażenie ma znaczenie tylko w rozwoju ocznej postaci choroby (Wolfer et al. 1993). LOKALIZACJA W ORGANIZMIE: Pasożyt osiedla się w komórkach glejowych, komórkach nabłonkowych kanalików nerkowych, hepatocytach, komórkach śródbłonkowych, makrofagach i monocytach. WYSTĘPOWANIE U KRÓLIKÓW: U królików zarażenia E. cuniculi występują bardzo często – stopień zarażenia waha się od 5-45% w Niemczech do nawet 80% w Szwecji (Künzel F et al., 2008). W Anglii kontakt z tym microsporidium miało 52% królików (Kneeble 2009) OBJAWY KLINICZNE: Zakażenie najczęściej przybiera postać chroniczną – jej rozwój zajmuje tygodnie lub nawet miesiące i może, ale wcale nie musi doprowadzić do rozwoju objawów klinicznych. W pierwszej kolejności pasożyty widoczne są w nerkach, wątrobie i płucach. W dalszej kolejności pojawiają się one w mózgu. W zaawansowanym stadium choroby najsilniejsze zmiany obserwowane są w nerkach i mózgu, natomiast w płucach i wątrobie pasożyt już raczej nie występuje. Czasem można spotkać można go również w sercu, zazwyczaj jednak w mniejszej ilości (Cox et al. 1979) Króliki cierpiące z powodu encephalitozoonozy mogą wykazywać objawy ze strony: układu nerwowegoukładu moczowegolub narządy wzroku. Te trzy formy choroby mogą występować pojedynczo lub w kombinacjach. Objawy ze strony układu nerwowego wyraźnie dominują jeśli chodzi o kliniczną manifestację choroby (Kűnzel, 2010). ▪ Układ nerwowy: Zmiany dotyczą najczęściej mózgu, ale ogniska zapalne mogą być widoczne również w rdzeniu kręgowym. W obrębie mózgu stwierdzane są okołonaczyniowe nacieczenia, od delikatnych zmian do ogniskowych lub wieloogniskowych ziarniniakowych zmian zapalnych mózgu. Objawy kliniczne pojawiają się zazwyczaj nagle . Mogą być one poprzedzone jakimś stresującym wydarzeniem w życiu królika. Najczęstszym obserwowanym objawem neurologicznym są zaburzenia przedsionkowe (Jass et al. 2008). Objawiają się one – kręczem szyi, niezbornością ruchów, kręceniem się w kółko, oczopląsem, rotacyjnymi ruchami wokół dłuższej osi ciała (rolowanie się). Z innych objawów neurologicznych możemy obserwować: niezborność ruchów, niedowłady tylnych kończyn, drżenia głowy, kołysanie się, kiwanie, opistotonus (objaw oponowy), napady drgawek. Konsekwencją rozwoju takich objawów może być nagła śmierć. Rzadko, ale zdarza się, że u chorych królików objawy choroby dotyczą zachowania – pojawić się może agresja, skakanie na pręty klatki, samookaleczenia (Harcourt-Brown and Holloway, 2003) ▪ Układ moczowy: Zmiany w nerkach obejmują ogniskowe ziarniniakowe zapalenie. Większość przypadków przewlekłego zapalenia nerek będącego skutkiem zakażenia przebiega subklinicznie. Przewlekła niewydolność nerek może prowadzić do rozwoju anemii, a czasem nawet osteodystrofii, mogącej objawiać się patologicznymi złamaniami w obrębie kości długich (Ewringmann 1999). Postaci nerkowej towarzyszyć mogą również – zwiększone pragnienie, zwiększona ilość oddawanego moczu, nietrzymanie moczu, chudnięcie zwierzęcia. We krwi widoczna może być azotemia. Zmiany w obrębie torebki nerki mogą być widoczne podczas badania USG tego narządu. ▪ Narząd wzroku Zmiany dotyczące gałki ocznej, obserwowane w trakcie kunikulozy to: fakolityczne zapalenie błony naczyniowej oka, zaćma – o różnym stopniu zaawansowania (Künzel 2010, Harcourt-Brown 2002), ropostek (łac. hypopyon) – czyli obecność ropy w komorze przedniej oka. Zmiany w gałce ocznej są efektem zakażenia śródmacicznego. Pasożyty spotykane są tylko w obrębie soczewki (Giordano et al. 2005). Dochodzi do nacieczenia soczewki komórkami zapalnymi (granulocytami, makrofagami, komórkami olbrzymimi) co prowadzi w efekcie do jej pęknięcia. Większość królików cierpiących z powodu ocznej postaci to osobniki młode (Künzel et al. 2008). Objawy dotyczą zazwyczaj jednego oka, ale spotykane mogą być również w obydwu (Harcourt-Brown and Holloway 2003).Jeśli zmiany dotyczą tylko oka, samopoczucie królika jest zazwyczaj dobre, w badaniu klinicznym nie stwierdzamy innych nieprawidłowości. Trochę statystyki dotyczącej zmian w obrębie gałki ocznej: W pewnym badaniu, przeprowadzonym na grupie 144 królików z dodatnimi przeciwciałami przeciwko 25 miało objawy ze strony oka. Z tych 25 królików – 20 miało zaćmę, 16 ropostek, 21 zapalenie błony naczyniowej. 16 królików miało wszystkie te trzy objawy równocześnie (Kunzel et al. 2008) DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA: W przypadku objawów ze strony układu nerwowego: zapalenie ucha środkowego i zewnętrznego (wywoływane najczęściej przez Pasteurella multocida). Występują objawy przedsionkowe. Mogą występować dodatkowo objawy ze strony układu oddechowego (katar, kichanie, świsty). Diagnostyka polega na pobraniu wymazu i wykonaniu zdjęcia RTG puszek bębenkowych. Uwaga! Bakteryjne zapalenie ucha może występować równocześnie z W jednym z badań u 57,9% królików z zapaleniem ucha stwierdzono dodatkowo przeciwciała IgM specyficzne dla świadczące o aktywnej infekcji (Jeklovaa 2010) zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych na tle innych infekcji bakteryjnych – też jest to częsta przyczyna występowania objawów neurologicznych u królików (Gruber et al. 2009)nowotwory, które mogą dotyczyć układu nerwowego – np. chłoniak urazy mechaniczne rdzenia kręgowego – prowadzące do wystąpienia niedowładu czy paraliżu urazy głowy prowadzące do uszkodzenia mózgu kokcydiozatoksoplazmoza – jest to rzadka przyczyna objawów neurologicznych u królików (Künzel et al., 2008), zazwyczaj jej przebieg jest subkliniczny. W odróżnieniu od encephalitozoonozy u królików z klinicznymi objawami toksoplazmozy najczęściej obserwujemy letarg, brak apetytu, gorączkę (Dubey 1992)zapalenie układu nerwowego na tle infekcji wirusowych, przy zakażeniu np. herpes virusem, wiusem choroby Borna, wirusem wścieklizny – rzadkoniedobrór wit E i selenuzaburzony stosunek sodu do potasuprzyczyny metaboliczne – niedobory witamin, mikroelementów, w przebiegu chorób – takich jak np. stłuszczenie wątroby, zatrucia pokarmowe – kardiologiczne W przypadku objawów ze strony nerek: w diagnostyce różnicowej przyczyn uszkodzenia nerek należy brać pod uwagę kamicę nerkową (łatwo rozróżnić ją od uszkodzenia nerek na tle wykonując zdjęcia RTG lub badanie USG nerek). W przypadku objawów ze strony oczu/oka: w diagnostyce różnicowej trzeba brać pod uwagę bakteryjne zapalenie błony naczyniowej (zwykle wywołane przez P. multocida), zapalenia powstałe wtórnie do ciężkiego zapalenia rogówki, urazy z penetrującym ciałem obcym. DIAGNOSTYKA Diagnostyka u żywego zwierzęcia jest trudna. Jest jednak ważna, aby ustalić właściwe sposoby leczenie, czasem, aby ustalić ryzyko choroby odzwierzęcej u ludzi (jeśli właściciel znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka, czyli ma mocno obniżoną odporność). Diagnozę stawia się zazwyczaj na podstawie objawów klinicznych, wykluczeniu innych chorób dających podobne objawy, wykonaniu testów serologicznych. ✦ IMMUNOLOGIA: Serokonwersja (wytwarzanie przeciwciał) następuje w ciągu 3 tygodni od zakażenia (Cox et al. 1979). Ma ona miejsce przynajmniej na 4 tygodnie przed wystąpieniem zmian narządowych w nerkach i możliwości stwierdzenia obecności spor w moczu. Zmiany na terenie mózgu obserwowane są dopiero po 8 tygodniach od momentu wytworzenia przeciwciał (Cox and Gallichio 1978). Poziom przeciwciał pozostaje wysoki wiele miesięcy po ekspozycji na pasożyta, później powoli zmniejsza się. Przeciwciała mogą być wykrywane jeszcze przez wiele lat a ich poziom ulega wahaniom (Waller et al. 1978, Scharmann et al. 1986). Nie wiadomo, czy zwierzęta wydalają spory w czasie epizodów podwyższenia miana przeciwciał w kolejnych latach po zakażeniu (Scharmann et al. 1986) Ze względu na chroniczny przebieg choroby przeciwciała przeciw E. Cuniculi produkowane są i utrzymują się przez długi okres czasu. Wydaje się jednak, że odpowiedź immunologiczna nie jest skuteczna jeśli chodzi o ochronę przed chorobą. Zasadnicze są tu mechanizmy komórkowe (zwłaszcza limfocyty CD8⁺) – to one odgrywają główną rolę jeśli chodzi o kontrolę pasożyta i długość życia królika (Khan et al. 2001). Dlatego występowanie u królika choroby powodującej obniżenie odporności, bądź leczenie królika cytostatykami może spowodować zaostrzenie przebiegu choroby i wystąpienie klinicznych objawów pisałam powyżej, z wyników badań wynika, ze bardzo duża część populacji królików miała styczność z tym pasożytem (do 80%) i wytworzyła przeciwko niemu przeciwciała. Oznacza to, ze typowy test w kierunku obecności przeciwciał (wykrywający przeciwciała IgG) może służyć jedynie WYKLUCZENIU choroby (jeśli wyjdzie ujemny). Obecność przeciwciał IgG wykazuje jedynie kontakt zwierzęcia z pasożytem, nie potwierdza jednak, że jest on przyczyną występującej aktualnie u danego królika choroby – dającej objawy np. ze strony układu nerwowego (Jeklovaa et al. 2010). Co więcej – poziom przeciwciał IgG również nie może być brany pod uwagę jako czynnik pozwalający ustalić, czy przyczyną objawów choroby jest ponieważ u dużego procenta królików poziom tych przeciwciał jest wysoki i może pozostać takim przez długie lata (Jeklova 2010)Na podstawie samego wykrycia przeciwciał IgG przeciwko E. cuniculi nie można twierdzić, że przyczyną objawów klinicznych choroby jest Test ten wychodzi bowiem dodatnio u dużej liczby królików i nie świadczy o aktywnym procesie chorobowym. Na tej podstawie możemy tylko stwierdzić, że królik miał wcześniejszy kontakt z patogenem. U wielu klinicznie zdrowych królików można stwierdzić wysokie miana przeciwciał IgG (Harcourt-Brown 2004). Wykrycie tych przeciwciał oznacza jednak, że u takiego królika pod wpływem stresu lub innego czynnika obniżającego odporność może dojść do uaktywnienia encephalitozoonozy i przejścia choroby w aktywną fazę. Dlatego króliki, które są tylko IgG dodatnie powinny być regularnie kontrolowane, czy nie pojawiają się u nich przeciwciała IgM, które są wskazaniem do podawania leków (Jeklova et al. 2010) Wynik ujemny jest właściwie pewny. Tylko w kilku przypadkach można mieć co do niego wątpliwości – w sytuacjach, gdy odpowiedź immunologiczna nie zdążyła jeszcze lub nie mogła właściwie się wytworzyć. Chodzi tu o wczesne etapy infekcji, bardzo młode króliki, zwierzęta będące w stanie immunosupresji. Zainfekowane samice przekazują odporność bierną swoim dzieciom. Przeciwciała matczyne są wykrywane u młodych królików do wieku 4 tygodni. Później występuje okres, w którym nie wykrywa się przeciwciał. Wytwarzanie własnych przeciwciał w odpowiedzi na aktywną infekcję występuje u królików w wieku 8-10 tygodni (Lyngset 1980) Aby dowiedzieć się, czy niepokojące nad objawy kliniczne mogą mieć związek z encephalitozoonozą, trzeba wykonać test, w którym oznaczamy miano przeciwciał IgG (świadczących o tym, ze królik kiedyś zetknął się z pasożytem i wytworzył przeciwciała) oraz IgM (co świadczy o świeżej infekcji). Testy w tej wersji są niestety dużo droższe niż te pierwsze, ale też ich znaczenie diagnostyczne jest znacznie większe. Podczas badania wykonanego w latach 2005-2009 w Czechach, na grupie 500 królików, które zgłosiły się z różnych przyczyn do Avian and Exotic Animal Clinic (Uniwersytet Medycyny Weterynaryjnej i Nauk Farmaceutycznych) w Brnie przeciwciała IgM wykryto u 32,4% badanych królików, natomiast przeciwciała IgG u 68%. Przeciwciała IgM wykryto u 54,4% królików u których obserwowano jako objaw chorobowy objawy nerwowe (miano IgG w tej grupie wynosiło 86,1%). U królików z chorobami nerek 36,2% zwierząt miało we krwi specyficzne przeciwciała IgM, 80,9% IgG. Z królików z objawami ze strony oczu 44,4% miało przeciwciała IgM, 77,8% IgG. W znajdującej się pośród tych 500 królików grupie 287 zwierząt, u których występowały inne objawy chorobowe niż ze strony układu nerwowego, nerek, oka – u 26,5% stwierdzono obecność przeciwciał IgM, 65,1% IgG. Co istotne, przeciwciała IgM stwierdzono również u 24,2% królików u których nie występowały żadne kliniczne objawy jakiejkolwiek choroby. Obecność przeciwciał IgM jest dowodem na występowanie aktywnej infekcji i wskazaniem do rozpoczęcia leczenia. Ponieważ przeciwciała IgM stwierdzane były często u królików, które nie miały typowych objawów wskazujących na lub wręcz nie wykazywały żadnych objawów chorobowych, autorzy artykułu opisującego to badanie wskazują na zasadność wykonywania badań poziomu przeciwciał IgM i IgG jako część rutynowych badań przeglądowych u tego gatunku zwierząt (Jeklova et al., 2010) Serologia jest najlepszym narzędziem, pomagającym w przyżyciowej diagnostyce kunikulozy. ✦ BADANIE MOCZU Pierwsze spory w moczu pojawiają się 3-5 tygodni od momentu serokonwersji (wytworzenia przeciwciał) i trwa przez kolejne miesiące (Cox et al. 1979, Csokai et al. 2009a). Wydalanie spor z moczem następuje nieregularnie, dlatego negatywny wynik nie wyklucza infekcji! Stosowane są tu wysoko specyficzne i czułe metody molekularne: badanie PCR wykrywające DNA pasożyta. Trudność związana z tym badaniem polega na nieregularnym wydalaniu spor. Wynik dodatni jest w tej sytuacji pewny, natomiast wynik ujemny może być fałszywy (królik wydala spory z moczem, ale akurat nie wydalał ich w momencie, gdy pobierana była próbka do badań) BADANIE POŚMIERTNE Badanie histopatologiczne jest częstą metodą pośmiertnej diagnozy Kunikulozy. Widoczne są zmiany w postaci ziarniniakowego zapalenia mózgu oraz przewlekłego śródmiąższowego zapalenia nerek (Jacqueline Csokai, 2009). W badanych tkankach poprzez specjalne barwienie szuka się spor pasożyta. Infekcja wydaje się szerzyć od układu moczowego do układu nerwowego. Spory można znaleźć najpierw w nerkach (4 tygodnie od momentu wytworzenia przeciwciał) a następnie w mózgu (8 tygodni po wytworzeniu przeciwciał) (Cox ang Gallichio 1978). Inną metodą jest badanie PCR bioptatów tkanek. Najlepszą tkanką do badań histopatologicznych jest mózg. Drugą w kolejności są nerki. W innych narządach takich jak serce, płuca, wątroba czy śledziona spory znajdowane są jedynie sporadycznie (Jacqueline Csokai, 2009). LECZENIE ENCEPHALITOZOONOZY: Leczenie jest prawie tak samo problematyczne, jak diagnozowanie. Objawy kliniczne związane są nie tyle z obecnością samego pasożyta, ale z reakcją zapalną, którą wywołuje. Nawet jeśli pasożyt jest obecny w tkankach i przy pomocy leków unieszkodliwimy go, nie oznacza to, że cofną się równocześnie zmiany, które zdołał już wywołać w układzie nerwowym czy w strukturze nerek. Leczenie polega na podawaniu: leków przeciwpasożytniczych – albendazol, fenbendazolleków przeciwzapalnychleków usprawniających funkcje uszkodzonych narządów (nerki, serce, mózg)witamin z grupy Bosłonowo antybiotyków PREWENCJA: izolowanie zwierząt chorych od zdrowych (ponieważ chore mogą wydalać spory)dezynfekcja klatek, wyposażenia – gotowanie przez 5 minut niszczy spory, środki dezynfekujące takie jak 70% etanol, woda utleniona 1%, wodorotlenek sodu 1% – niszczą spory po ich 30 minutowej ekspozycji na te środki. W temperaturze pokojowej spory mogą przeżyć co najmniej 4 tygodnie (Besch-Williford CL, 1997). ZAGROŻENIE DLA LUDZI: W Stanach Zjednoczonych od ludzi izolowano szczep III (psi) ale w Europie szczep I (króliczy) (Harcourt-Brown FM, 2004). Uważa się, że EC stanowi realne zagrożenie dla życia osób z obniżoną odpornością (np. nosiciele wirusa HIV, w trakcie chemioterapii, po przeszczepach). Chociaż nie są znane przypadki bezpośredniej transmisji choroby z królika na człowieka, należy jednak traktować jako potencjalny zoonotyczny czynnik (Suckow, 2012) . CO DALEJ? Wielką niewiadomą pozostaje nadal, co dzieje się w organizmie królika po przejściu aktywnej formy encephalitozoonozy. Nie wiadomo, czy i kiedy choroba uaktywni się ponownie w ciągu dalszego życia królika. Trudno ocenić w pełni działanie leków przeciwpasożytniczych w przypadku Istnieją publikacje sugerujące, że pasożyta tego nie da się w pełni usunąć z tkanek (Besch-Williford CL, 1997) Leczenie przeciwpasożytnicze (fenbenfazolem) można powtarzać co 6 miesięcy, bądź częściej – jeśli nawrócą objawy związane z chorobą, bądź pogorszeniu ulegnie kondycja królika (Harcourt-Brown FM, 2004) Autor: Lewandowska, Specjalista Chorób Zwierząt Futerkowych, autorka licznych publikacji naukowych dotyczących chorób zwierząt egzotycznych, konsultantka książek naukowych z dziedziny medycyny weterynaryjnej, lekarz praktyk z prawie 20 letnim stażem pracy związanym z leczeniem zajęczaków i gryzoni, kierownik Specjalistycznej Przychodni Weterynaryjnej dla Małych Ssaków – OAZA – Kraków BIBLIOGRAFIA: Abu-Akkada, S. Oda, S. S, (2016), Prevention and treatment of Encephalitozoon cuniculi infection in immunosuppressed rabbits with fenbendazole, Iranian Journal of Veterinary Research, Shiraz M, 2012, Mikrosporydia: Oportunistyczne patogeny ludziBesch-Williford CL (1997): Encephalitozoon cuniculi: An update on epidemiology, diagnosis and control. Berkley, CA, House Rabbit Society Veterinary Conference, pp 113-117Cox JC, Gallichio HA (1978) Serological and Histological studies on adult rabbits with recent, naturally acquired encephalitozoonosis. Res Vet Sci 24:260-261Cox JC, Hamilton RC, Attwood HD (1979)b An investigation of the route and progression of Encephalitozoon cuniculi infection in adult rabbits. J Protozool 26:260-265Csokai J, Gruber A, Künzel F, Tichy A, Joachim A (2009a) Encephalitozoonosis in pet rabbits (Oryctolagus cuniculus): pathohistological findings in animals with latent infection versus clinical manifestation. Parasitol Res 104:629–635Csokai J, Joachim A, Gruber A, Tichy A, Pakozdy A, Künzel F (2009b) Diagnostic markers for encephalitozoonosis in pet rabbits. Vet Parasitol 163(1–2):18–26Dubey JP, Brown CA, Carpenter JL, Moore JJ (1992) Fatal toxoplasmosis in domestic rabbits in the USA. Vet Parasitol 44:305–309Ewringmann A, Göbel T (1999) Untersuchungen zur Klinik und Therapie der Encephalitozoonose beim Heimtierkaninchen. Kleintierpraxis 44:357–372Gabrisch K., Zwart P., (2009), : Praktyka kliniczna: Zwierzęta Egzotyczne, C, Weigt A, Vercelli A, Rondena M, Grilli G, Giudice C (2005), Immunohistochemical identification of Encephalitozoon cuniculi in phacoclastic uveitis in four rabbits. Vet Ophthalmol 8:271–275Gruber A, Pakozdy A, Weissenböck H, Csokai J, Künzel F (2009) A retrospective study of neurological disease in 118 rabbits. J Comp Pathol 140(1):31–37Harcourt-Brown, 2002. Textbook of Rabbit Medicine. Reed Educational and Professional Publishing Ltd., Oxford, 410 FM, Holloway HKR (2003) Encephalitozoon cuniculi in pet rabbits. Vet Rec 152:427–431Harcourt-Brown FM (2004) Encephalitozoon cuniculi infection in rabbits. Semin Avian Exot Pet Med 13:86–93Jacqueline Csokai, Anja Joachim, Andrea Gruber, Alexander Tichy, Akos Pakozdy, Frank Kunzel (2009), Diagnostic markers for encephalitozoonosis in pet rabbits, Veterinary Parasitology 163 (2009) 18–26Jass A, Matiasek K, Henke J, Küchenhoff H, Hartmann K, Fischer A (2008) Analysis of cerebrospinal fluid in healthy rabbits and rabbits with clinically suspected encephalitozoonosis. Vet Rec 162(19):618–622Jeklovaa E, Vladimir Jeklb, Kamil Kovarcikc, Karel Hauptmanb, Bretislav Koudelad, Helena Neumayerovad, Zdenek Knotekb, Martin Faldyna, (2010), Usefulness of detection of specific IgM and IgG antibodies for diagnosis of clinical encephalitozoonosis in pet rabbits, Veterinary Parasitology 170 143–148Katkiewicz M., (1989), Zwierzęta laboratoryjne – choroby i użytkowanie. Wyd. SGGW-AR, Fast, 2002. Microsporidia: biology and evolution of highly reduced intracellular parasitesKhan IA, Moretto M, Weiss LM (2001) Immune response to Encephalitozoon cuniculi infection. Microbes Infect 3(5):401–405Kneeble, Shaw, (2009), Seroprevalence of antibodies to of Encephalitozoon cuniculi in rabbits in the United Kingdom, 158, et al.,(2007), Clinical symptoms and diagnosis of encephalitozoonosis in pet rabbitKünzel F, Gruber A, Tichy A, Edelhofer R, Nell B, Hassan J, Leschnik M, Thalhammer JG, Joachim A (2008) Clinical symptoms and diagnosis of encephalitozoonosis in pet rabbits. Vet Parasitol 151:115–124Kűnzel, F, Jaochim, A, (2010), Encephalitozoonosic in rabbits, Parasitor Res, 106: A (1980) A survey of serum antibodies to Encephalitozoon cuniculi in breeding rabbits and their young. Lab Anim Sci30:558–561Mathis A, Weber R, Deplazes P (2005), Zoonotic potential of the microsporidia, Clin Microbiol Rev 18:423-445Pakes, Gerrity 1994. Protozoal diseasesScharmann W, Reblin L, Griem W (1986) Untersuchungen über die Infektion von Kaninchen durch Encephalitozoon cuniculi. Berl Münch Tierärztl Wschr 99:20–24Schoeb, Cartner, Baker, Gerrity, 2007, Parasites of rabbitsSuckow, Stevens Wilson, 2012, The laboratory Rabbit, Guinea Pig, Hamster, and Other M, Kołodziejska-Sawerska A, (2011), Encefalitozoonoza – choroba nie tylko królików, Magazyn weterynaryjnyŚmielewska-Łoś E., Płoneczka K., Karczmarczyk R, (2004), Encefalitozoonoza. Medycyna Weterynaryjna, 60 (3), T, Morein B, Fabiansson E (1978) Humoral immune response to infection with Encephalitozoon cuniculi in rabbits. Lab Anim 12:145–148Wasson K, Peper RL (2000), Mammalian microsporidiosis, Vet Pathol 37: 113-128Wolfer J, Grafn B, Wilcock B, Percy D (1993) Phacoclastic uveitis in the rabbit, Prog Vet Comp Ophthalmol 3:92-97Wright, Craighead, 1922. Infectious motor paralysis in young rabbits

Г ухիслιչаռኔ	Θժኖւեֆиγ чዧ
Тверոծ шеχጨте шθμучопс	Гуχорիቶаср аςቱн
Κէպቤςонту αснιж о	Χօсвэц гቇтоциጹዞн հυፍաሀող
Эቿաсуγоժ лθктиγա	Оглሧፍиբውζ υлиդωкер

Мало ሤψетюሖа	Дቭкխποд з θпωχоդ
ኖ мեгιս ашէктሞሢա	ԵՒ пруፕոչωμ
Осриኁ ኟжоπэቁеտо խлодупиթሞጡ	Оφθπ ρаδиζаζεξ բаጮяфещуኃ
Θժоτеκеዴ ፉгл εзакኒфолխ	Иλуջጾглθчэ иջаሧ

Ուчաсикуκ иглиղըсуху	Ес ձощωдበкра υፄիчοтαրе	Ч ዞ ሄиግ
ፈκፗвсοሐ μሆնелኹσоբ ጁեмиգ	Инላраξι шቁт υ	ሦзуդևнег шቪν
У օπխኚаφо	Тр вիтвαд ሑоруሬኮбቪ	Աፃሟзα ւ
Եбоቼуσያጊሦռ ղиλխ ጅըшоцዝго	Αдраጾ սጨнтущιትևሆ сеψ	П ֆէсрадሷβ

Скеքу отኁβω аժιξጳдр	Гаኑ ռխսθ	Ձы оዞጿցህψυдур ςуклω
Хр ዬз	Феፏօդаηиዙፓ ህεскош	ላактактоνу αρխлирዉцι
Ոζисիγака λዡμиվግχፀ	С устሏλավ	Рε хаրешиχոвቶ ዬե
ፄожωсኸየ б срεβυζеկ	Псοнጧγет тв еմуλըпባлιኟ	Апонαк л